De heer Rouvoet (ChristenUnie): Uit een internet-dagboek: “Donderdagnacht. Inhoudelijk zijn we eruit. Om twee uur komt het motto ter sprake. Ik waarschuw nog eens dat na de ‘tegeltjeswijsheden’ van Balkenende I niet alleen het regeerakkoord, maar ook het motto puur zakelijk moet zijn en in geen geval een visie, inspiratie, laat staan waarden en normen mag uitstralen. Jan-Peter probeert nog iets met ‘samen inleveren doe je niet alleen’ en Boris oppert opgewekt ‘participatie maakt het verschil’, maar ik hou voet bij stuk. Een alliteratie is de enige frivoliteit die ik wil toestaan. En zo wordt even voor drieën het ideale motto voor het kabinet Balkenende/Zalm geboren: ‘meedoen, meer werk, minder regels’. Zo, die staat! We kunnen aan de slag.”

Resultaten uit het verleden, ...
Ik stel me voor dat het ongeveer zo gegaan is met dit stuk. Ik heb gezocht waar nu het hart van de nieuwe coalitie klopt, maar ik heb het niet kunnen ontdekken en ik stel met teleurstelling vast dat, terwijl er juist behoefte is aan een krachtig moreel leiderschap, Nederland het de komende tijd met een kabinet zonder eigen inspirerende, richtinggevende visie op de samenleving zal moeten doen. De formatie van dat kabinet tot nu toe kent een aantal bijzondere aspecten. Zo lijkt de formatie succesvol lijkt te worden afgerond door een andere combinatie van partijen dan waarmee na de verkiezingen begonnen werd. Bij mijn weten is zoiets sinds de Tweede Wereldoorlog alleen gebeurd in 1977, toen na vele maanden vruchteloos onderhandelen door PvdA en CDA in een handomdraai een kabinet van CDA en VVD tot stand werd gebracht. Het moet gezegd: dat kabinet diende de volle termijn uit, maar hier geldt dat resultaten uit het verleden geen garanties voor de toekomst bieden. Vergelijk alleen al het enthousiasme waarmee de ‘vrinden’ Van Agt en Wiegel aan hun kabinet begonnen met de zuinige conclusie van Balkenende dat dit “een werkbare situatie” is. Een overeenkomst is wel de onzekerheid over de steun van de meerderheid van de Kamer voor het kabinetsbeleid. Had men toen te maken met een aantal ‘loyalisten’, van wie de steun op cruciale punten onzeker was, nu zijn er van meet af aan vraagtekens gezet bij de stabiliteit i.v.m. de deelname van D66, vooral vanwege het motief voor D66 om in het kabinet te stappen, te weten de zichtbaarheid ‘op links’, die men in de Kamer niet kan hebben. Zoals een direct betrokkene tegen mij zei: D66 heeft eergisteren vooral ‘ja’ tegen het kabinet gezegd.

Derde partner
Bijzonder was ook dat twee partijen samen een derde partner mochten uitkiezen, wat leidde tot parallelle verkenningen naar de mogelijkheden van verschillende coalities en - ook bijzonder - de kortstondige betrokkenheid van mijn eigen fractie bij de formatie. Politiek slecht te begrijpen vond ik dat de grootste partij vrijwillig zijn eigen eerste voorkeur losliet ten gunste van die van de VVD en dat het CDA ervoor koos om de ‘wederopbouw na acht jaar paars’ aan te vatten met twee van de drie paarse partijen. Opmerkelijk was dat nadat de keuze op D66 gevallen was, het formatieproces werd aangepast. De opdracht van de informateurs richtte zich immers op het zoeken van de derde partner, waarna de formateur het regeerakkoord zou gaan schrijven. Maar het afbreukrisico daarvan voor de beoogde premier werd nu te groot geacht, omdat zijn lot in handen lag van de leden van de kleinste coalitiepartner. Dat leverde wel de mooiste krantenkop uit de formatieperiode op: ‘D66 tegen een referendum over regeringsdeelname’; want, aldus de heer Dittrich: “bij een referendum kun je alleen maar ja of nee zeggen”. Tja, wat zou ík daar nou tegen kunnen inbrengen… Positief is dat er een hoofdlijnenakkoord ligt, dat door het nieuwe kabinet verder ingevuld moet worden. Dat is goed voor het dualisme en verdient daarom waardering. Daar zit ook ruimte voor verbeteringen!

Inhoud en verantwoording
Daarmee ben ik bij de inhoud. De noodzaak tot stevige ingrepen in de overheidsfinanciën is evident. De economie staat stil en er zijn tegenvallers in de belastingsfeer en vooral bij de zorguitgaven. Politiek pikant is wel dat de eis van begrotingsevenwicht door zowel VVD als CDA geruisloos is losgelaten, terwijl dat met de PvdA nog onbespreekbaar leek. Enige verantwoording lijkt me op zijn plaats. Dat geldt ook voor de hypotheekrenteaftrek. Ook opmerkelijk is dat het akkoord een negatief effect heeft op de werkgelegenheid en de economische groei. Hoe dan ook: er zit veel zuur en heel weinig zoet in het vat. Dat mag dan onontkoombaar zijn, de vraag is of het zuur eerlijk verdeeld wordt en of er voldoende gepoogd wordt de ergste pijn te verzachten. Mijn fractie meent van niet en maakt zich ernstig zorgen over de gevolgen van het nu voorgestelde pakket. Met anderen noem ik de forse ingrepen in de sociale zekerheid, waarbij bijv. ook bestaande WAO-gevallen niet ontzien worden; terecht noemde CNV-voorzitter Terpstra dit ‘niet alleen een kwestie van betrouwbaarheid, maar ook van moraliteit’. Maar ook de stevige maatregelen in de zorg baren ons zorgen. Hoe proportioneel is een verhoging van de AWBZ-premie met meer dan 3 miljard, terwijl de burger ook te maken krijgt met hogere eigen zorgkosten als gevolg van een kleiner pakket en hogere eigen betalingen? Terecht stelt het Centraal Planbureau dat er niet een netto lastenverlichting, maar een lastenverzwaring van 3,3 miljard resulteert, die vooral de zorgbehoevenden treft. Dat is toch niet verantwoord?!
Wat betreft de loonmatiging vind ik het bepaald niet misplaatst dat de overheid haar verantwoordelijkheid neemt voor de collectieve sector. Maar waarom worden er dan geen echte pogingen gedaan om ook sociale partners tot loonmatiging te verleiden? Als dat lukt, levert dat notabene 40.000 extra banen op! Dat moet toch zowel de overheid als sociale partners veel waard zijn.

Immigratie en integratie
Kritisch zijn we ook over een aantal niet-financiële zaken. Over de bestuurlijke vernieuwing wil ik er maar het zwijgen toe doen; daar zal de komende jaren al teveel tijd en energie in worden gestoken die een betere zaak waard zijn. Belangrijker vindt mijn fractie de paragraaf over immigratie en integratie, waarin het merkwaardige plan staat om asielzoekers pas een definitieve verblijfsstatus te geven als zij slagen voor een inburgeringsexamen. Kan dat worden toegelicht? Positief is dat er een regeling komt voor asielzoekers die al erg lang in procedure zijn, zij het dat die niet in de buurt komt bij wat ons – in navolging van de VNG – voor ogen stond. Wat betreft ontwikkelingssamenwerking stel ik vast dat het budget nominaal 0,8% blijft, maar door een verdere belasting de facto verlaagd wordt, conform de aloude wens van de VVD. En dan het milieu: dat komt er bekaaid af, al weten we niet precies hóe bekaaid, omdat de milieueffecten opnieuw niet zijn berekend. Velen zijn geneigd om dat vooral D66 aan te rekenen en daar valt wel wat voor te zeggen, maar het is ook veelzeggend dat het woord ‘rentmeesterschap’ in dit stuk niet één keer voorkomt…En om voor de vuist weg nog wat onderwerpen te noemen waarover wij zeer kritisch zijn en waarover ik moties overweeg: het opnieuw afknijpen van de publieke omroepen, het lukraak schrappen van een wettelijke instantie als de RWI en de volstrekt arbitraire leeftijdsgrens bij de identificatieplicht.

Immateriële thema's
Wél ingenomen is mijn fractie met het feit dat er ten aanzien van een aantal immateriële thema’s, die door ons in de verkennende gesprekken aan de orde zijn gesteld, in dit akkoord althans enige correcties zijn aangebracht op wetgeving zoals die onder ‘paars’ tot stand is gekomen. Dat geldt voor handhaving van de zorgvuldigheidsnormen bij zwangerschaps-afbreking, het accent op palliatieve zorg en het verbod op therapeutisch kloneren, maar ook voor het waarborgen van de onderwijsvrijheid, de verruiming van de gemeentelijke vrijheid om bordelen te weren en voor de erkenning van gewetensbezwaren van ambtenaren van de burgerlijke stand ten aanzien van het sluiten van een huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht. Dat is allemaal winst, maar let wel: voor ons vormden deze punten het vertrekpunt voor onderhandelingen, zeker niet de einduitkomst. Hoe dan ook: het blijkt nuttig te zijn geweest dat wij deze punten op tafel hebben gelegd. Overigens krijg ik de indruk dat er vanaf het moment dat we die tafel weer verlieten ook niet meer over gesproken is. De tekst is intussen wel magerder dan waar ik op grond van het tussentijds verslag van de informateurs op had gerekend: zo is van de wens “extra aandacht en extra geld voor de palliatieve zorg” alleen het eerste deel gehonoreerd… Zou deze hele paragraaf nu niet aan betekenis en geloofwaardigheid winnen als er óók meer geld beschikbaar werd gesteld, voor noodopvang en begeleiding van ongewenst zwangere vrouwen, voor pijnbestrijding en lijdenverlichting van mensen in de eindfase van hun leven, voor hulp aan slachtoffers van vrouwenhandel en seksuele uitbuiting, voor bestrijding van prostitutie door minderjarigen? Ik overweeg ook op dit punt een motie.
Wat er ook een beetje bij hangt is het thema van waarden en normen. Het wordt eigenlijk alleen bij veiligheid en immigratie aangestipt, maar over het brede debat, dat nu juist door maatschappelijke organisaties en bijv. de kerken actief is opgepakt, lees ik niets meer. Is dit stilletjes van de agenda afgevoerd, omdat VVD en D66 er niets in zien of mogen we nieuwe impulsen verwachten?

Verdienen
Tenslotte, voor de politieke en staatsrechtelijke helderheid: hoezeer we bepaalde punten in het akkoord ook waarderen, er is met ons geen akkoord gesloten en we voelen ons dan ook op geen enkele wijze gecommitteerd aan dit kabinet en zijn programma. Net zo min als we ons overigens laten vangen in een oppositioneel monsterverbond. U allen, aan welke kant van de zaal u straks ook zit, mag de komende jaren (en laten we het voorlopig maar op maximaal vier houden, meneer Balkenende) van ons verwachten: een zelfstandige, onafhankelijke beoordeling van het beleid, waarbij we op grond van toetsing aan ons programma zullen steunen wat onze steun verdient, maar bestrijden wat bestrijding behoeft. En me dunkt dat het akkoord voor een geïnspireerde en vrijmoedige christelijk-sociale partij als de ChristenUnie voldoende uitdagingen bevat om het beleid bij te sturen vanuit principiële uitgangspunten als rechtvaardigheid, rentmeesterschap, respect voor het leven en internationale gerechtigheid!
Ik wil maar zeggen: u kunt niet rekenen op onze steun, u kunt die wel verdienen...