Vrijheid in verbondenheid
Het is oorlog in Europa. Wie heeft er de afgelopen decennia gedacht zo nog eens een 4-mei herdenking te beginnen? Misschien als het begin van een terugblik, van een verhaal uit de geschiedenis vertelt in de tegenwoordige tijd. Maar dat is dit niet.
Want het ís oorlog in Europa. De beelden uit Oekraïne stromen via de tv, onze telefoon en sociale media rechtstreeks onze woonkamers en onze levens binnen. Taal over het zuiveren van een land, het de-humaniseren, beelden van mensen die weken geen daglicht hebben gezien omdat ze onder de grond schuilden in bunkers van een staalfabriek. Uitgebrande voertuigen, jonge mannen die een oorlog in worden gestuurd die niet hun oorlog is.
Ik sprak enkele weken geleden een jonge vrouw uit Oekraïne. Ze kwam uit Boetsja, haar moeder woonde nog in Boetsja, en ze hadden elkaar net gesproken. Uit Boetsja waren de Russen vertrokken, en langzaam kwamen de verhalen en beelden naar buiten. Ze vertelde mij over haar moeder. En over de angst op straat, over soldaten die de huizen afstroopten als ware een razzia, op zoek naar. Ja op zoek naar wat? Spullen om te plunderen. Op zoek naar een verkeerde tatoeage met een nationalistisch symbool, een verkeerde beweging of op zoek naar jou omdat je naam op een lijst staat. Ik werd er stil van. Dat dit nu gebeurt op ons eigen continent.
Het thema van het Nationaal Comite 4 en 5 mei is dit jaar Vrijheid in Verbondenheid. Om meerdere redenen een mooi thema. Allereerst omdat het ons iets fundamenteels leert over wat vrijheid is. Als je het internet raadpleegt naar de betekenis van vrijheid, kom je termen tegen als ‘eigen wil’, ‘onafhankelijkheid’, ‘doen wat je zelf wilt’, ‘soevereiniteit’. Termen en woorden die gaan over het ik, over jezelf. En vaak als het over vrijheid gaat, beschouwen we dat als iets wat losstaat van de ander. Ik ben vrij. Vrij om te gaan en te staan waar ik wil. Vrij om mezelf te zijn.
De afgelopen jaren, in de pandemie, hebben we gezien dat die individuele vrijheid voor veel mensen heel belangrijk is en voor sommige mensen het hoogste goed is. Maar juist in die pandemie konden we elkaar beschermen door delen van onze individuele vrijheid op te geven. Bijvoorbeeld door thuis te werken in plaats van in groepen, of door even niet het café te bezoeken. En daar zit hem juist de kern. Vrijheid is een zeer kostbaar goed Jij hebt jouw vrijheid en ik de mijne. Maar als het daarbij blijft, is dat ook een minimale opvatting van vrijheid. Want vrijheid staat altijd in relatie tot een ander, en bestaat niet alleen voor een individu.
De Joods-Amerikaanse schrijfster en dichter Emma Lazarus gaat een stap verder: Zij kwam tot een andere conclusie over vrijheid nadat ze in 1881 Rusland bezocht, de regio wat nu Oekraïne is. Daar zag ze het geweld van de pogroms, moord en plunderpartijen op Russische joden. Zij schreef, toen, en later werd dit herhaald door Martin Luther King en ik parafraseer: No one is truly free until we are all free. Niemand is echt vrij, totdat wij allemaal vrij zijn. Ben je echt vrij, als alleen jij vrij bent? Nee. Het is niet jij jouw vrijheid en ik mijn vrijheid, maar het is onze vrijheid. Juist die verbondenheid met elkaar geeft echte vrijheid.
Dat brengt mij bij het tweede, de verbondenheid. We zijn hier in Den Haag, de mooiste stad van Nederland en de internationale stad van vrede en recht. En in die stad zie ik de verbondenheid nu, juist nu, nu er aan de randen van ons continent oorlog is. Waar mensen op de vlucht zijn geslagen en nog steeds op de vlucht slaan. Mensen die in ons land, in onze stad, een veilige haven vinden. Ik zie de verbondenheid als het gaat om de opvang van deze mensen, waar vrijwilligers klaar staan om kleding uit te delen, waar mensen hun huizen openstellen om die in vrijheid te delen. Laten we die verbondenheid vasthouden en ook koesteren. Omdat die verbondenheid juist zorgt voor vrijheid.
Die vrijheid in verbondenheid brengt ons vanavond hier, bij de Gedenksteen de Wissel in Laak, ter nagedachtenis aan alle slachtoffers door oorlogsgeweld, toen en sindsdien en ook ter nagedachtenis aan die ruim 12.000 Joodse Hagenaars die in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Zij maakten de bevrijding niet mee.
Het is vandaag 76 jaar en 364 dagen geleden dat Nederland op 5 mei 1945 weer vrij werd. Morgen vieren we dat als 77 jaar vrijheid. Maar eerst zijn we stil. In verbondenheid met hen die het leven om onze vrijheid hebben gegeven. Om mensen die zijn vermoord, puur en alleen om wie ze zijn. Stil om te gedenken. Stil, zodat we herinneren dat echte vrijheid alleen bestaat in verbondenheid.
