Voorzitter,

Inleiding

Midden in het gedruis van de kredietcrisis en de angst voor een teruglopende economische groei door kredietcrisis spreken wij vandaag over de begroting Economische zaken. Weer is vast komen te staan dat wij als mens niet kunnen vertrouwen op allerlei zekerheden, maar altijd rekening moeten houden met mogelijke risico's. Wat dat betreft werd ik getroffen door een tekst uit het Bijbelboek Prediker: "Ik heb een trieste zaak onder de zon gezien die tot veel ellende leidt. Iemand waakt over zijn rijkdom, maar het loopt rampzalig af, want een tegenslag vaagt al die rijkdom weg." Hoe actueel is dit vandaag. Het drukt ons weer met de neus op de feiten. Wij zullen ervoor zorg moeten dragen dat onze samenleving gegrondvest blijft. Het wordt tijd om te investeren in 'moreel kapitaal'.[1] We moeten leren wortelen in gemeenschappen, want vertrouwen begint in concrete gemeenschappen waarin mensen hun trouw bewijzen aan elkaar. De geldmarkt was tot voor kort een belangrijk symbool van het succes van de vrije markt. Iedereen kon profiteren en iedereen wilde profiteren. Het bedrijfsleven stemde geheel af op vraagstukken van winst en kostenreductie. Bedrijven werden niet meer bezien in het licht van de behoeften van een samenleving of hun sociale betekenis als verschaffer van werkgelegenheid, maar als producent van geldstromen. Het is belangrijk om de juiste waarden weer in ere te herstellen. Ik ben benieuwd naar de visie van de bewindspersonen op dit punt.

Kredietcrisis

Voorzitter, de kredietcrisis slaat nu over naar de reële economie. Mijn fractie is blij dat de minister maatregelen heeft genomen om zeker te stellen dat de kredietverlening aan bedrijven op peil kan blijven. Wel vraagt de fractie van de ChristenUnie zich af hoe de bewindspersonen verder de rol van de staat ziet met betrekking tot het bewaken van de positie van het bedrijfsleven? Zijn er nog meer stappen te verwachten?

MVO

Voorzitter, als het gaat om het investeren in moreel kapitaal kom ik allereerst te spreken over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onder meer op gebied van de fundamentele arbeidsnormen laten de omstandigheden in opkomende landen vaak nog veel te wensen over.

Bedrijven dienen transparant te zijn over hun productieketen, over de mate waarin de fundamentele ILO-arbeidsnormen in de praktijk worden gebracht en de mate waarin zij actie ondernemen om hierop voortgang te boeken. Juist dáár waar sprake is van kinderarbeid, van dwangarbeid en van discriminatie, kunnen we niet wachten en is transparantie geboden.

Natuurlijk zijn bedrijven eerst aan zet, maar hoe houdt de staatssecretaris de druk op de ketel? Hoelang krijgen ondernemingen de tijd om hun ketenverantwoordelijkheid op te pakken en wanneer doen zij dit voldoende? Op welk moment wordt gekeken of zwaardere middelen, zoals wetgeving, aangewezen zijn? De fractie van de ChristenUnie vraagt duidelijkheid van de staatsecretaris op dit punt. De overheid kan zelf al beginnen met het vragen om transparantie. De fractie van de ChristenUnie stelt voor dat de overheid actief bedrijven die overheidssubsidie krijgen, kredieten ontvangen, meegaan op handelsmissies, of anderzijds door de overheid gesteund worden, gaat vragen om inzichtelijk te maken dat zij niet betrokken zijn bij het schenden van fundamentele arbeidsrechten in hun toeleveringsketen. Is de staatssecretaris daartoe bereid?

De minister formuleert als ambitie dat consumenten sterker staan en hun recht kunnen laten gelden. Maar ik mis in de beleidsagenda concrete maatregelen om het recht van de individuele consument te laten gelden op het gebied van verantwoord consumeren. Verantwoord consumeren gaat echter hand in hand met verstrekking van informatie. Enerzijds zal een consument bewust moeten worden gemaakt over de eigen verantwoordelijkheid bij het kopen van artikelen die bijvoorbeeld door kinderarbeid tot stand zijn gekomen, anderzijds heeft de consument recht op informatie om een verantwoorde en morele keuzes te maken. Ik pleit daarom voor de ontwikkeling van een instrument 'dat het recht om te weten' voor burger en consument vorm geeft. De techniek staat niet stil en dit kabinet wil stevig investeren in innovatie, dus moet het ook mogelijk worden dat bijvoorbeeld de consumenten in de supermarkt heel snel weten hoe levensmiddelen tot stand zijn gekomen. Is de staatssecretaris bereid een dergelijk instrument te laten ontwikkelen?

Techniek en arbeidsmarkt

Gekwalificeerd personeel is van groot belang om het innovatieve vermogen van de Nederlandse economie te versterken. Dit is echt een probleem. Zo zegt bijvoorbeeld driekwart van de metaalbedrijven geen geschikt personeel te kunnen vinden. Terecht is dus in het coalitieakkoord al gesteld dat het oplopende tekort aan technici en technologen vraagt om een gerichte aanpak. Inmiddels is de taskforce "technologie, onderwijs en arbeidsmarkt" opgericht om  daarover advies te geven en actie te ondernemen. Ik maak me zorgen over de gerichte aanpak. Ik heb signalen gekregen dat de TOA niet bekend is bij ondernemers. Graag wil ik weten wie er in de TOA zitten en op grond van welke criteria zij daarin zijn benoemd. Wanneer valt er een advies te verwachten en wat voor een actie wordt er ondernomen? Is er structureel budget beschikbaar voor de TOA? Inmiddels is, in vervolg op het jaar van de techniek, de stichting TechniekTalent.nu in het leven geroepen waarbij 28 organisatie samenwerken en enkele miljoenen uit eigen middelen hebben gegenereerd. Deze Stichting streeft dezelfde doelstellingen na als TTOA en wil graag samenwerken. Is de minister bekend met deze Stichting? Gaat zij deze samenwerking stimuleren?

De fractie van de ChristenUnie heeft het eerder gehad over het imago van de industrie. De industrie is een aantrekkelijke werkgever met volop kansen. Toch haalt nog altijd een grote meerderheid van de scholieren haar neus op bij de vraag of zij in de industrie willen werken. Ik heb gepleit voor een aanvalsplan om de mooie kanten van de industrie te belichten. Op welke wijze gaat de minister vol inzetten op het verbeteren van het imago van deze sector?

Een ander punt is het stimuleren van scholieren en studenten om hun carrière binnen de techniek te zoeken. De fractie van de ChristenUnie heeft al eerder gepleit voor een goede loopbaanoriëntatie die bij de juiste studiekeuze een rol kan spelen. Beroepsperspectieven voor 16-17 jarigen zijn vaak nog onhelder. Maak inzichtelijk wat allemaal mogelijk is binnen de techniek. Daar is nog een wereld te winnen. Ik heb al eerder geopteerd voor een professioneel arbeidsmarktadvies in combinatie met studieadvies dat vaak al wordt gegeven. Leerlingen hebben recht op een goede prognose van de arbeidskansen na het voleindigen van de studie. Is de minister bereid om dit met haar collega van OCW te gaan regelen?[2]

Stimuleren (zelfstandig) ondernemerschap

Ondernemerschap is van belang voor innovatie, het creëren van werkgelegenheid en een hoge oprichtingsdynamiek is gunstig voor de economische groei. Het is dan ook goed om te zien dat zowel het aantal ondernemers, autochtoon en allochtoon toeneemt. Deze groepen kunnen van elkaar leren. Op welke wijze worden op dit moment de allochtone en autochtone ondernemers bij elkaar gebracht om de synergie te bewerkstelligen en de aanwezige potentie optimaal te kunnen gebruiken?

De aandacht, onder andere in de begroting, voor starters, zelfstandigen met personeel en snelle groeiers is een goede zaak. Toch wil ik nog op enkele mogelijkheden wijzen om het startende ondernemers makkelijker te maken.

Veel startende ondernemers werken vanuit huis. Dit onderwerp heb ik al een keer naar voren gebracht. Maar ik doe het weer, omdat de fractie ChristenUnie ziet dat er toch sprake is van een ongelijke behandeling. Ook iemand die vanuit huis werk heeft recht op aftrekmogelijkheden voor kantoorkosten. Is het kabinet bereid om de mogelijkheden te onderzoeken om een vast bedrag als aftrekpost op te voeren voor alle geregistreerde ondernemers met een BTW-nr en die IB-plichtig zijn, die niet in aanmerking komen voor de geldende regeling?

Er is een grote groei aan ZZP'ers. Dat is een goede ontwikkeling, zolang dit een bewuste keus. Tegelijk trekt het MKB echter aan de noodbel en roept dat het sociale stelsel in de gevarenzone komt doordat het draagvlak wordt ondermijnd door een groot aantal zelfstandigen. Onderkent de minister deze zorg? Hoe gaat de minister deze zorg wegnemen? Ziet de minister een oplossing in de instelling van een basispakket sociale verzekering zodat de zelfstandigen zelf kunnen kiezen voor aanvullingen?

In het verlengde hiervan geldt dat ZZP'ers zorg moeten dragen voor een goede oude dag. Het reserveren van een deel van de winst in de Fiscale Oudedags Reserve is echter gebonden aan het urencriterium van 1225 uur per jaar. Veel ZZP-ers vallen hierdoor tussen wal en schip, wat weer het sociale stelsel onder druk kan zetten. Onderkent de minister ook dit probleem en wil zij toezeggen dat zij gaat onderzoeken op welke manier ondernemers die niet voldoen aan het urencriterium toch een deel van de winst kunnen reserveren voor een goede oude dag?

ZZp-ers zullen nooit in aanmerking komen voor een gunning zolang gunningeisen die vaak uitgaan van een bepaald omzetbedrag over een aantal jaren blijven bestaan. De fractie ChristenUnie is ermee eens dat zowel de liquiditeit als de solvabiliteit en dus leveringszekerheid gegarandeerd moet zijn, Echter kan er in bepaalde situatie best afgeweken worden van deze norm. Wil minister gemeenten en provincies stimuleren om afspraken te maken met hun gemeenteraden over contract-compliances met ZZP'ers?

MKB

In de beleidsagenda wordt terecht gesproken over het belang van familiebedrijven en belang van opvolging binnen familiebedrijven. Iets waar de fractie van de ChristenUnie in het verleden ook aandacht voor heeft gevraagd. Ook MKB-Nederland vraagt aandacht voor bedrijfsoverdracht. Opvolgingsproblemen leiden vaak tot opheffing. Vooral het niet kunnen vinden van een geschikte koper en financieringsperikelen spelen daarbij een rol. Met het oog op de huidige kredietcrisis zullen deze laatste alleen maar toenemen. Kan de minister, bijvoorbeeld door het opzetten van regionale bedrijfsoverdracht projecten, deze problematiek te lijf gaan?

Tot slot nog een korte opmerking over het belangrijke energiedossier. Het jaar 2009 staat in het teken van actie, zo stelt de beleidsagenda. Die actie is ook nodig als het gaat om energiebesparing en verduurzaming van de energievoorziening. Er is nog een wereld te winnen op dit gebied. Binnenkort wordt er in de kamer verder gesproken over het energierapport. Dan zal ook de fractie van de ChristenUnie hierop terugkomen.

[1] Zie ook Roel Kuiper, 'Nu wordt het tijd voor ons moreel kapitaal', Nederlands Dagblad, 13 oktober 2008, http://www.nd.nl/artikelen/2008/oktober/13/nu-wordt-het-tijd-voor-ons-moreel-kapitaal

[2] Dit zou bijvoorbeeld via de website www. Studiekeuze123.nl geregeld kunnen worden. Dit is een gezamenlijk initiatief van hoger onderwijsinstellingen HBO-Raad, VSNU en PAEPON, en de studentenorganisaties LSVb en ISO. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zorgt voor de financiering.