De Miljoenennota in het licht van Calvijn

Is Hoogervorst ook onder de Calvinisten?

De heer van Dijke (ChristenUnie): Voorzitter! Vandaag behandelen wij de begroting alsof er geen kabinet gevallen is. Dit is vooral een gevolg van de merkwaardige vasthoudendheid van CDA en VVD, terwijl juist deze fracties het vertrouwen in het kabinet hebben opgezegd. In onze ogen dragen kabinet en Kamer bij een demissionair kabinet een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het niet uit de hand laten lopen van de overheidsfinanciën. Zo’n constructieve houding kan echter alleen van de oppositiepartijen gevraagd worden wanneer van de zijde van de coalitie ruimte wordt geboden om op controversiële punten zaken te doen. In onze ogen bevatte het strategisch akkoord nogal wat voorstellen, die naar onze beoordeling verkeerde maatschappelijke consequenties hebben. Ik noem het schrappen van de ID-banen, het reïntegratiebudget, het spaarloon, de verhoging van de zorgpremies en de fiscale stimulering van milieuvriendelijke auto’s, energie en investeringen. Mijn fractie doet daarom opnieuw een beroep op de parlementaire gezindheid van de voormalige coalitiepartners.

Het voorstel van de VVD om het spaarloon te handhaven getuigt overigens eerder van grenzeloos opportunisme dan van de zo gewenste parlementaire gezindheid. Na de val van het kabinet maakt de partij bij monde van de heer Zalm een draai van 180 graden, door in afwijking van het strategisch akkoord, en in afwijking van het VVD-verkiezingsprogramma plotseling te pleiten om het spaarloon te handhaven! Dat verwijt geldt in overtreffende mate zijn voorstel om de dekking te zoeken in de middelen voor ontwikkelingssamenwerking. Nederlanders mogen van de heer Zalm komend jaar hun spaarpotjes blijven vullen ten koste van de allerarmsten in de wereld! Dit is een staaltje van blikvernauwend egoïsme waarvan ik hoop dat de Nederlandse burgers snel hun buik vol hebben.

Voorzitter, wij zullen ons in dit debat echter primair tot de huidige, zij het demissionaire, minister van Financiën moeten wenden. Minister Hoogervorst verdedigt zijn begrotingsbeleid met een verwijzing naar de ‘morele opdracht’ om de staatsschuld binnen één generatie af te lossen, en naar de deugd van ‘soberheid’ om de grootste bezuinigingsoperatie ooit door te voeren. Morele opdracht, soberheid…? Is minister Hoogervorst soms ook onder de Calvinisten? Graag een reactie!

Nu zouden we dat natuurlijk zeer verwelkomen. Ik wil hem dan ook graag nader inwijden in het denken van Calvijn. Die schrijft in zijn hoofdwerk, de Institutie (hoofdstuk 20) dat de overheden “moeten bedenken, dat hun belastingen en cijnzen (…) niet anders zijn dan hulpmiddelen der algemeene noodzakelijkheid en dat het tyrannieke roofzucht is het arme volk daarmee zonder reden te bezwaren”. Voorzitter, zie daar: twee beoordelingscriteria voor de Miljoenennota.

Voorzitter, wat ons betreft had de begroting er in het licht van de algemeene noodzakelijkheid voor het komend jaar anders uitgezien. De tegenbegroting van de ChristenUnie laat dat zien. Inmiddels is deze ook doorgerekend door het Centraal Planbureau. Daaruit is gebleken dat de effecten op de economische groei, de werkgelegenheid en de koopkracht gunstig uitvallen. Wanneer mijn fractie bij komende begrotingen met aanpassingsvoorstellen komt of meestemt, zal deze tegenbegroting dan ook ons uitgangspunt vormen.

Voorzitter, ik herhaal nog maar eens wat wij ook bij de Algemene Beschouwingen naar voren brachten, namelijk dat de lastenverzwaring in 2003 het economische dal alleen maar dieper maakt. Het begrotingsbeleid is te rigide. Ik wijs in dit verband met genoegen naar de kritiek van drie prominent CDA-economen, de heren Eijffinger, Koedijk en Bovenberg, die de financiële kaders van het kabinet te knellend vinden. Eijffinger ziet zelfs geen enkele economische reden om in een periode van laagconjunctuur het financieringstekort naar nul te brenge. Het eenzijdig sturen op tekortbeperking moet daarom worden verlaten. Daar komt nog wat bij. Andere Europese lidstaten laten de strikte afspraken van het Stabiliteitspact los. De directeur van de Nederlandse Bank Wellink voorspelt nog een verdere terugval van de economische groei tot 0,2%. Dat zijn toch allen zelfstandige factoren om het rigide kabinetsbeleid tegen het licht te houden? Graag een reactie.

Voorzitter, het begrotingsbeleid werkt niet alleen vertragend op het economisch herstel, het werkt ook vertragend op herstel van de verschraling in de publieke sectoren. Met het schrappen van de ID-banen verdwijnen mensen uit de publieke sector die een waardevolle bijdrage leveren. Bovendien is het zeer de vraag of met een loonontwikkeling van 2,5% de achterstand van de collectieve sector op de marktsector wordt ingehaald. Als we het laatste Sociaal en Cultureel Rapport mogen geloven, dan is die achterstand nog groot, en is de maatschappelijke impact hiervan groot. Het kabinet probeert ervoor te zorgen dat de relatieve achterstand niet oploopt, maar dan blijft de absolute achterstand toch in stand? Er moet een inhaalslag gemaakt worden. Is de minister dat met mij eens, of beschikt hij over andere gegevens dan het SCP?

Voorzitter, los van onze kritiek op het optreden van de VVD is de ChristenUnie evenals vele anderen in dit huis wel voorstander van handhaving van het spaarloon. Onze redenen daarvoor zijn, dat het de spaarzin bevordert, en goed is voor de pensioenopbouw (mensen gebruiken het immers om de gaten te dichten, wat gezien de ontwikkelingen bij de pensioenfondsen des te actueler is geworden). Bovendien heeft het een dempende werking op de loonontwikkeling. Dit laatste is ook een wens van het kabinet. De financiering zouden wij eerder zoeken in het schrappen van de levensloopregeling, het afschaffen van het premiesparen en het schrappen van een aantal vrijstellingen die het kabinet wonderlijk genoeg ongemoeid heeft gelaten. Zo is met het verlaagde tarief voor de omzetbelasting in de horeca een post van 500 miljoen euro gemoeid, plus 60 miljoen voor kermissen en attractieparken. Als we de kerstboom toch aan het aftuigen zijn, laten we dan dit soort ballen er afhalen in plaats van het spaarloon.

Voorzitter, graag had ik met deze minister ook van gedachten gewisseld over het kabinetsvoornemen om de OZB in 2005 af te schaffen. Ik beperk mij maar tot het dringende advies om dit onzalige voornemen niet opnieuw terug te laten keren in een volgend regeerakkoord.

Voorzitter, dan terug naar Calvijn’s criteria: bezwaart de verhoging van de zorgpremies met 90 euro in 2003 het arme volk niet zonder reden? Drie bezwaren.

1e: is er een andere dan een budgettaire reden om de zorgpremies nu al te verhogen? De verwijzing naar kostenbewustzijn en concurrentie overtuigen niet echt.

2e: bij de herziening van het ziektekostenstelsel in 2005 is compensatie voor premiestijging voorzien. Maar in 2003 vindt geen compensatie plaats. Als gevolg daarvan stijgen de lasten voor gezinnen met ¾ mld euro en daalt de koopkracht. De arbeidskorting compenseert dat maar zeer ten dele, en dan alleen nog maar voor werkenden. Daarbij: in de schriftelijke antwoorden lezen we nota bene dat door de premiestijging in 2003 een deel van de ingeboekte compensatie in 2005 achterwege kan blijven! Moeten de mensen twee jaar 90 euro meer premie betalen met uitzicht op compensatie in 2005, en krijgen ze vervolgens in 2005 te horen dat ze inmiddels toch al gewend zijn aan de hoge premies…, en dus geen compensatie meer hoeven te verwachten?

3e: deze verhoging van de premies is voortijdig. We moeten de discussie over het basisstelsel nog helemaal voeren. Bijvoorbeeld over de vraag of een gedeeltelijk inkomensafhankelijke premie niet efficiënter en rechtvaardiger is. Ik heb begrepen dat het besef dat de premieverhoging ontijdig is ook bij de coalitiepartners is doorgebroken. Ik ben benieuwd naar de repliek van de minister.

Wat staat er eigenlijk tegenover het voornemen van het kabinet om de reïntegratiebudgetten af te schaffen, alsmede het schrappen van de VLW en de SPAK? Wij zullen hier bij de begroting van SZW op terug komen.

Voorzitter, tot slot het milieu. Paars was niet groen, maar dit kabinet trekt de stekker er helemaal uit. Dat wekt verbazing lettend op het waardebesef dat deze minister tentoonspreid. Gaat het deze minister gemakkelijker af een, niet meer af te lossen, milieuschuld aan onze kinderen over te dragen dan een schuld in Euro’s? De waarde van goed rentmeesterschap weegt kennelijk niet zo zwaar voor deze minister, voor dit kabinet van CDA/VVD/LPF. Echter: de rekening die met deze handelwijze wordt achter gelaten zou wel eens fors hoger kunnen zijn dan waar Hoogervorst nu bang voor is.

Daarbij draagt dit kabinet bij aan het beeld van een onbetrouwbare overheid. Het complete fiscale groenpakket wordt aan de straat gezet! Gevolg: onzekerheid op de markt voor duurzaam beleggen en investeren en bedrogen klanten van groene stroom die worden gestraft door hogere tarieven zonder dat duidelijk is op welke andere manier groene stroom zal worden gestimuleerd. Kan de minister daar al meer uitsluitsel over geven? Ook de subsidie voor schone en zuinige auto’s wordt geschrapt, terwijl de belangstelling volgens de BOVAG/RAI net begon te komen. Wat vindt de minister van ons voorstel om de vrijstelling voor oude auto’s en enkele andere voertuigtypen te schrappen?

Kan de minister tot slot zeggen of de systematiek van milieudrukcompensatie die onder zijn voorganger borg stond voor handhaving van de ontkoppeling tussen milieu en economie, blijft bestaan?