Bron: Nederlands Dagblad

door A. Rouvoet en L. Scheijgrond

Sinds nieuwjaarsdag 2005 kennen we in Nederland de zogeheten 'uitgebreide identificatieplicht'. Voortaan moeten alle burgers vanaf veertien jaar hun identificatiebewijs laten zien als de politie daarnaar vraagt. Wie dat niet kan, krijgt een boete van 25 of 50 euro.

De ChristenUnie heeft tégen deze nieuwe identificatieplicht gestemd, want er zijn nogal wat kanttekeningen bij te maken.

Allereerst is het eigenaardig dat de identificatieplicht is geregeld via een bepaling in het wetboek van strafrecht. In dat wetboek is immers geregeld wat de reactie van de samenleving moet zijn op gedrag dat we met elkaar afkeuren: laakbaar of immoreel gedrag, bijvoorbeeld beroving, diefstal, verkrachting en moord.

Maar het rondlopen in de publieke ruimte zonder paspoort of rijbewijs is in zichzelf toch niet immoreel of afkeurenswaardig? Strafbaarstelling van het niet kunnen voldoen aan de verplichting een identiteitsbewijs te tonen, is op z'n minst disproportioneel. De identificatieplicht hoort dan ook helemaal niet thuis in het wetboek van strafrecht.

Bij de behandeling van het wetsvoorstel heeft de ChristenUnie zich hardop afgevraagd, of minister Donner wel helemaal eerlijk was over de strekking ervan. Krampachtig bleef hij spreken over een 'uitgebreide identificatieplicht': er kon altijd al om je identiteitspapieren worden gevraagd bijvoorbeeld op het werk, bij financiële transacties en bij verstoringen van de openbare orde (voetbalrellen), en het aantal situaties werd nu gewoon uitgebreid. Van een 'algemene' identificatieplicht was volgens de minister geen sprake.

Nu begrijpen wij dat wel: dat laatste heeft altijd wat gevoelig gelegen. Maar in alle nuchterheid moeten we vaststellen dat we het daar feitelijk wel over hebben.

Al net zo schimmig bleef het onderscheid tussen de 'toonplicht' en de 'draagplicht'. Iedereen is wél verplicht desgevraagd z'n papieren te tonen, maar je bent niet verplicht ze bij je te dragen. Materieel werkt dat toch uit als een draagplicht?

Het is overigens zeer de vraag of deze uitgebreide identificatieplicht werkelijk zal bijdragen aan het tegengaan van criminaliteit, wat uitdrukkelijk een oogmerk is.

Minister Donner heeft aangegeven dat daarover geen prognoses kunnen worden gegeven. Uit het buitenland, waar al langere tijd met een algemene identificatieplicht wordt gewerkt, zijn geen evaluaties bekend die inzicht geven in de effectiviteit van dit middel.

De eerste wapenfeiten van nieuwjaarsdag zijn niet erg indrukwekkend. Wie in de krant leest dat twee fietsers elk 25 euro boete kregen wegens rijden zonder achterlicht, en daar bovenop ook nog eens 50 euro boete omdat ze zich vervolgens niet konden identificeren, vraagt zich toch af of de wet hiervoor bedoeld was.

Terrorisme

Van de belangrijkste gestelde doelen is er niet één waarvan met zekerheid gesteld kan worden dat dit middel eraan bijdraagt.

Zo zou de wet de uitoefening van de politietaak vergemakkelijken. De wet maakt het immers mogelijk dat de politie de identiteit van burgers vaststelt wanneer wanordelijkheden dreigen of plaatsvinden. Echter, ook in de huidige wetgeving is al geregeld dat de politie veel mogelijkheden heeft om, wanneer het noodzakelijk is, de identiteit van burgers vast te stellen. Ze kan mensen die overlast bezorgen, zelfs meenemen naar het politiebureau. De nieuwe identificatieplicht voegt daar weinig aan toe.

Een tweede voordeel van de identificatieplicht zou zijn dat het tegengaan van illegaal verblijf in Nederland wordt vergemakkelijkt. Ook hier is het zeer twijfelachtig of deze maatregel daartoe zal bijdragen. De politie krijgt namelijk geen vrijbrief om naar willekeur mensen aan te spreken en naar de identificatie te vragen: daar moet een bijzondere reden voor zijn. Illegalen zullen dus wel zorgen dat ze zoveel mogelijk uit situaties blijven waarin de politie hen om identificatie kan vragen.

Ook zou de wet moeten bijdragen aan het bestrijden van georganiseerde misdaad en terreur. Echter, ook dat bestrijd je niet met een toonplicht. De terroristen die op 11 september 2001 in New York de aanslagen pleegden, waren kort daarvoor door de douane gecontroleerd. Laten we nuchter zijn: terroristen zijn te professioneel om door middel van een toonplicht in de kraag te worden gegrepen.

Voor het verijdelen van aanslagen en (georganiseerde) misdaad blijven we dus aangewezen op degelijk speurwerk van politie en veiligheidsdiensten.

Kinderen

Naast de twijfel over de effectiviteit is het ook belangrijk na te denken over de reikwijdte van de maatregel. De identificatieplicht geldt voor iedereen vanaf veertien jaar. Dat betekent dus dat jongeren die naar school gaan of zich met vrienden in de openbare ruimte begeven, altijd een identiteitsbewijs bij zich moeten hebben.

Het is toch niet wenselijk dat jongeren een identiteitsbewijs bij zich moeten dragen op school of wanneer ze even buiten een balletje trappen? Het is lastig voetballen met een paspoort in je broekzak...

Dat de nieuwe plicht disproportioneel is, blijkt ook nog uit het feit dat ook iemand die een net verlopen rijbewijs of paspoort bij zich heeft, maar zeer bereidwillig is zijn identiteit aan te tonen (telefoontjes pleegt, andere papieren bij zich heeft, kortom: alles eraan doet om de politie te helpen zijn identiteit vast te stellen) tóch strafbaar is, domweg omdat hij geen geldig identiteitsbewijs bij zich heeft.

Kortom: zoals bij alle voorstellen voor een betere en effectievere criminaliteitsbestrijding en rechtshandhaving, is de doelstelling van een algemene identificatieplicht sympathiek. Maar een (veiligheids-)maatregel die een extra last voor de burgers met zich brengt, zal toch een daadwerkelijke meerwaarde moeten hebben, bijvoorbeeld doordat het een wezenlijke toevoeging vormt aan het bestaande instrumentarium van politie en justitie. Daarvan is in dit geval geen sprake.

Er is een lichtpuntje. Het kabinet heeft besloten dat de nieuwe identificatieplicht de 65+-pas overbodig maakt. Mensen kunnen dan hun identiteitsbewijs gebruiken om aan te tonen dat ze 65 jaar of ouder zijn. Dat zorgt tenminste weer voor een besparing.

Mr. A. Rouvoet is fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Tweede Kamer. L. Scheijgrond is assistent-beleidsmedewerker van de fractie.