De heer van Dijke (ChristenUnie): Voorzitter, zoals vorige week bekend is gemaakt is de fractievoorzitter van de ChristenUnie, Kars Veling, wegens ziekte afwezig. Dat is buitengewoon vervelend. Ik zal hem in dit debat naar beste vermogen vervangen

11 september en 6 mei
Voorzitter, meer dan ooit zijn mensen, na de dramatische gebeurtenissen van 11 september vorig jaar en 6 mei dit jaar, op zoek naar houvast en naar herstel van rust. Het kwaad in onze wereld is duidelijk aanwezig. We zien het. We voelen het. Er is onrecht en onveiligheid, maar ook 'gewoon' brutaliteit en gebrek aan fatsoen. Dit verklaart de herontdekking van het belang van waarden en normen. Dat is winst. Dat is zegen.

Het woord is nu aan de politiek. We zijn blij dat het kabinet dat aanvoelt. De bescherming en vooral de herwaardering van waarden en normen kost moeite. En niet zelden "bloed zweet en tranen", om in de woorden van de premier te spreken. Bovenal vraagt het echter wijsheid. Het is onze overtuiging dat het begin van wijsheid ligt in het kennen van de God van hemel en aarde. Wij wensen en bidden deze ministers en staatssecretarissen toe dat ze die wijsheid zullen ontvangen.

Een commissie voor maatschappelijke waarden
Voorzitter, tijdens het debat over de regeringsverklaring hebben wij het kabinet voorgesteld een commissie in te stellen voor maatschappelijke waarden. Dit met het oog op versterking van het gezamenlijk draagvlak voor waarden en normen in de samenleving. Onlangs kondigde de premier aan te willen bekijken of zo'n commissie voor Nederland nuttig kan zijn. We zijn hem daar erkentelijk voor en denken graag verder mee over de nadere invulling.

Waar moet het waarden- en normendebat over gaan? In Gouda deed men ervaring op met een experiment tot opstelling van 10 stadsregels. Wat ons betreft een lovenswaardig initiatief. De uitkomst liet vooral dit zien: dat solitaire inwoners, solidaire inwoners moeten worden. Dat is een belangrijke stap, maar daarmee is niet alles gezegd.

Gesprek met de kerken
In de zoektocht naar gedeelde waarden en normen mogen we ook wat verwachten van instellingen en organisaties die op dit vlak wat te zeggen zouden moeten hebben. Natuurlijk denk ik daarbij aan het onderwijs. Maar niet in het minst ook aan de kerken. Nu weet ik zeer wel dat de kerken op dit punt een zekere verlegenheid kennen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ook de kerken worstelen met de vraag hoe zij Gods goede regels voor het leven, de Tien Geboden, handen en voeten kunnen geven in de levens van mensen en in de samenleving. Maar de ChristenUnie vindt dat als in een hoofdredactioneel commentaar van het NRC, begin deze maand, wordt gesproken over de normerende logica van de Tien Geboden, de kerken zich uitgedaagd mogen voelen om daarover in gesprek te gaan met politiek en samenleving.

Zou het niet prachtig zijn als, hier, in het hart van de democratie - bijvoorbeeld in de oude zaal - een gesprek over de herwaardering van waarden en normen gevoerd zou kunnen worden door het kabinet, het parlement en de kerken? Ik vraag de Minister President, maar ook de collega's, of zij voor zo'n debat beschikbaar zouden willen zijn en roep vanaf deze plaats de kerken op deze suggestie op te pakken.

De rol van de overheid bij het stellen van normen ter bescherming van jeugdigen ...,
Voorzitter, spreken over de verantwoordelijkheid van kerk en samenleving mag niet ten koste gaan van de eigen verantwoordelijkheid van de overheid om normen te stellen en te handhaven. Waarom neemt dit kabinet bijvoorbeeld niet zelf meer initiatieven om extreem geweld en pornografie te weren van de tv en uit het openbare leven? Is het normaal dat jonge kinderen daarmee worden geconfronteerd en het wetsartikel (240a Sr) dat hen daartegen zou moeten beschermen eigenlijk een dode letter is? Het Nicam doet goed werk, maar duidelijk is dat meer bevoegdheden nodig zijn. Met name het klachtrecht moet worden versterkt. Minister Heinsbroek wil geweld weren van de buis, ... prima.. Maar waarom niet ook porno weren van de buis?. Ook als dat kritiek oplevert in de achterban van de minister. Graag helderheid!

..., bij het tegengaan van vrouwen-handel...,
Met het oog op die eigen verantwoordelijkheid van de overheid wil de ChristenUnie-fractie aandacht voor de gevolgen van de opheffing van het bordeelverbod. De legalisering van bordelen heeft vrouwenhandel nieuwe kansen gegeven. Dat blijkt uit diverse onderzoeken, recent nog het ten behoeve van de Raad van Hoofdcommissarissen verricht onderzoek dat is aangeboden aan de stuurgroep Prostitutie en Mensenhandel. Een mensonterende "moderne" vorm van slavenhandel. Kan dit CDA/LPF/VVD-kabinet de moed opbrengen om ook in deze sector, waar de schijn zo bedrieglijk is, de zwakken en de kwetsbaren te beschermen en de eerbaarheid te bevorderen? Zeggen dat je waarden hoog wilt houden verplicht! Daarom twee vragen aan de Minister President.

1. Wil hij toezeggen dat zijn kabinet zich zal inspannen om vrouwen betere mogelijkheden te bieden om uit die vreselijke wereld van prostitutie te stappen?

2. Wil hij een einde maken aan de absurde gedachte dat prostitutie gewoon is en het exploiteren van vrouwen als een normaal beroep wordt beschouwd? Dus herinvoering bordeelverbod!

... voor de opvang van dak- en thuislozen...,
Voorzitter, het kabinet wil de samenleving aan de mensen teruggeven. Maar dat gaat niet vanzelf. Ik noem als voorbeeld de opvang van dak- en thuislozen. De overheid spreekt van 30.000 tot 40.000 dak- en thuislozen. Maar volgens het jaarverslag van het Leger des Heils is dat aantal zeker 3 keer zo groot. Extra zorgelijk is, dat de helft hiervan psychiatrische problemen heeft, veelal in combinatie met een verslaving. Met name de grote steden ondervinden hiervan de gevolgen; de agressie neemt toe, en de problemen navenant. Veelal verslaafde daklozen met psychiatrische problemen vallen tussen wal en schip als het gaat om de opvang. Ze worden van het kastje naar de muur gestuurd. De ChristenUnie wil graag dat er voor hen een sluitende aanpak komt. Welke inzet mogen we van het kabinet op dit punt verwachten?

... het drugsbeleid...
Over verslaving gesproken. Voorzitter, is de verslaafde, is de samenleving waar hij deel van uitmaakt, niet het meest geholpen bij een duidelijke normstelling van de overheid op het punt van het drugsbeleid? Het kabinet zet enkele stappen in de goede richting. Maar waarom het gedoogbeleid niet helemaal op de helling zetten? Dan weten we waar we aan toe zijn! Het wordt tijd om niet alleen de voordeur van de coffeeshop aan te pakken, maar ook de achterdeur!

en bij het waarborgen van vrijheden
Voorzitter, nog een voorbeeld waar het kabinet zelf het voortouw zou kunnen nemen. Een meerderheid van de coalitie vindt dat gemeenteambtenaren, die gewetensbezwaren hebben tegen het sluiten van een 'homohuwelijk', de vrijheid moeten behouden ambtenaar van de burgerlijke stand te zijn. Waarom stelt het kabinet dit niet voor?

Geen daadkracht zonder eenheid
Voorzitter, 'Geen woorden, maar daden en de handen uit de mouwen', zei de premier vol goede moed bij het debat over de regeringsverklaring. Jazeker, maar een kabinet dat daadkrachtig wil aanpakken moet wel beseffen dat regeren iets anders is dan vrijelijk - een beetje uit de losse pols - discussiëren. Dat is geen 'nieuwe politiek', maar 'nieuwspolitiek'. Uit de vele misverstanden en proefballonnetjes van de afgelopen weken bleek dat nog niet alle ministers dit begrepen hebben. Eenheid van regeringsbeleid is niet zomaar iets. Het is een voorwaarde voor het functioneren van ons parlementaire stelsel. En het is bepaald schadelijk wanneer de Kamer pas echt weet of een idee onderdeel uitmaakt van het regeringsbeleid als de minister-president dat heeft bevestigd. Daarom een vraag: wat gaat de premier doen bij de volgende minister die uit de pas gaat lopen?

Geen woorden maar waarden...
Maar we zijn er niet als we ons beperken tot "geen woorden, maar daden". We moeten er iets bijzeggen. Het gaat ook om: "geen woorden maar waarden".

... in de zorg voor de schepping
Voorzitter, de waarde van duurzaamheid, van rentmeesterschap is heel goed verwoord door premier Balkenende in Johannesburg: "We moeten stoppen met de schatkamer van de schepping te vernietigen." Dat is ons uit het hart gegrepen. De premier heeft ons zeer nieuwsgierig gemaakt hoe hij deze waardevolle woorden in daden denkt om te zetten. Ik hoop dat hij daarop in dit debat antwoord geeft!

Zo stelt het kabinet dat Nederland Kyoto zal gaan halen. Wij hebben reeds gesteld dat dit niet het geval zal zijn door het schrappen van vele groene regelingen, zoals voor groene stroom, groen beleggen, en de kilometerheffing. De Milieubalans heeft afgelopen week deze stelling bevestigd, en in de tekst van de Miljoenennota schemert al enige twijfel door. Hoe gaat het kabinet het gat tussen resultaat en doelstelling dichten? De minister-president gaat toch niet vertellen dat hij onze milieudoelstellingen vooral in het buitenland wil halen, en daarmee onze binnenlandse verantwoordelijkheid ontloopt? Mijn vraag is dus ook: handhaaft dit kabinet de 50-50-verdeling van het vorige kabinet?

Wat het milieubeleid betreft zijn we inmiddels wat van de schok bekomen dat geen minister, maar slechts een staatssecretaris milieu gaat doen. Maar een nieuwe schok is, dat deze staatssecretaris kiest voor het minst effectieve beleidsinstrumentarium! In de Milieubalans wordt immers opnieuw benadrukt, dat regelgeving uiteindelijk doorslaggevend is voor de verlaging van de milieudruk. Ik begin te geloven dat het milieubeleid dit kabinet gewoon te weinig interesseert. Ik mag toch hopen dat dít kabinet het milieubeleid niet aangrijpt voor reactionaire afrekening met links gedachtegoed! Goed beheer van de schepping is immers ook een christelijke waarde. Ik nodig de premier uit om de indruk weg te nemen dat het milieu onder dit kabinet maar een tijdje voor zichzelf moet zorgen door actieve verantwoordelijkheid te nemen voor het ontwikkelen van de Nationale Strategie voor Duurzame Ontwikkeling. Wil hij dat?

... in het landbouw- beleid
Voorzitter, de afgelopen periode was voor de boeren in ons land knap moeilijk. De rol van de vorige minister van landbouw was daarbij op zijn zachtst gezegd niet onomstreden. De fractie van de ChristenUnie heeft, net als veel boeren, de verwachting dat de nieuwe minister van Landbouw wel in staat zal zijn om in samenwerking met de sector te komen tot een duurzaam, toekomstgericht beleid. Daarbij is het dan wel noodzakelijk dat het kabinet de harde, achterhaalde lijn van liberalisering nuanceert. Het gaat hier niet om zomaar een tak van industrie, maar om een sector die werkt met natuur, met levende dieren en planten. Ik nodig de minister-president uit hierop in te gaan.

... in het mobiliteits-beleid
Voorzitter, het kabinet wil de mobiliteitsproblemen op korte termijn aanpakken. Dat is nog eens daadkracht. Toch geldt zeker ook hier: 'geen woorden, maar waarden'. Het nieuwe gedoogbeleid van minister De Boer bevalt ons in dit opzicht allerminst. Ik neem aan dat de premier, gezien zijn stevige kritiek op iedere vorm van gedogen het met mij eens is dat het hier 'Anders en beter' moet dan minister De Boer nu voorstelt.
Als op één beleidsterrein duidelijk is dat we niet slechts oog moeten hebben voor het korte termijn belang van individuen, maar voor het algemeen belang, de verkeersveiligheid en een duurzame ontwikkeling, dan hier wel.

Concreet betekent dit, , dat de overheid de automobilist én de OV-reiziger - met het oog op duurzaamheid - de helpende hand biedt. De openbaarvervoer-reiziger komt er bekaaid af. De broodnodige aanleg van nieuwe railinfrastructuur blijft achterwege en op de exploitatie van het openbaar vervoer wordt zelfs bezuinigd. In het Strategisch Akkoord mag dan wel zo mooi staan dat verbetering van het openbaar vervoer extra impulsen krijgt, maar wat merkt de treinreiziger daarvan?
Het treinkaartje wordt flink duurder, zonder de garantie dat het geleverde product ook maar iets verbetert. De concurrentieverhouding tussen auto en openbaar vervoer verandert zonder twijfel fors in het nadeel van het OV.openbaar vervoer. Dat is een belangrijke omslag, maar wel in de verkeerde richting! Ik nodig de premier uit duidelijk te maken hoe dit beleid zich verdraagt met een zorgvuldig beheer van de schatkamer van de schepping.

... in het onderwijs
Voor wat betreft het onderwijs neemt het kabinet zich voor scholen meer ruimte te geven door deregulering. Daar kunnen we volledig mee instemmen.

Maar het kabinet vertaalt de mooie woorden uit de verkiezingstijd niet in baar geld. En dat is wel hard nodig. De personeelskrapte zal alleen maar toenemen, zeker nu ook nog flink in de gesubsidieerde arbeid zal worden gesneden. Om over de slechte huisvesting van scholen nog maar te zwijgen.

De ChristenUnie wil dat er deze keer boter bij de vis komt. Laat nu zien dat goed onderwijs voor dit kabinet hoge prioriteit heeft. Hoe gaat u, met de beperkte middelen die u voor onderwijs uittrekt, uw verkiezingsbeloften inlossen?

... bij de bescherming van het leven
Voorzitter, het kabinet heeft al aangekondigd dat de praktijk van de abortus provocatus wordt geëvalueerd. Dat is hard nodig gelet op de praktijk van alle dag. Reeds jaren geleden is het aantal gedode kinderen in de moederschoot de 30.000 per jaar overschreden. Slechts weinigen zijn zich bewust van deze aantallen! We verwachten dat dit kabinet er alles aan zal doen om het aantal abortussen in Nederland terug te dringen. Wil de premier dit toezeggen? En kan hij ook aangeven wanneer de evaluatie van de abortuspraktijk plaatsvindt?

Daarbij nog een vraag. Wij hoeven toch niet te wachten op de uitkomsten van de evaluatie om reeds nu al alles in het werk te stellen om het aantal abortussen terug te dringen? Wil de minister-president eens aangeven of hij bereid is de Kamer met het oog daarop snel voorstellen te doen?

Barmhartigheid als waarde in het asielbeleid
Voorzitter, het getuigt van wijs beleid dat in de asielprocedure mogelijke terugkeer van meet af volop in beeld is. En uitgeprocedeerde asielzoekers moeten terugkeren naar hun land van herkomst. Daarmee zijn we het eens! Maar wie in eigen land niet toegelaten wordt, kan hier niet zomaar op straat gezet worden. De waarde van barmhartigheid verzet zich daartegen. Bestuursdwang uitoefenen op gemeenten die hierin hun verantwoordelijkheid nemen, keuren wij dan ook af. Waarom laat ook dit kabinet dat probleem op het bordje van de gemeenten liggen die er zelf niets aan kunnen doen?

Als er evenwel goede mogelijkheden voor terugkeer zijn moet niet worden geaarzeld. Maar...; de ChristenUnie-fractie wil daarbij wel wegblijven uit de sfeer van: ga heen en wordt warm. Daarom bepleit de ChristenUnie de Terugname- en Overnameovereenkomsten, die in de maak zijn, aan te kleden met financiële en economische terugkeerfaciliteiten. Met andere woorden, een aanbod om de hervestiging gepaard te laten gaan met mogelijkheden een nieuw leven op te bouwen.

Door in een vroeg stadium de hervestiging aan de orde te stellen, zullen mensen er toe kunnen worden gebracht te besluiten zich uit de procedure en de opvang terug te trekken. Ze zullen zich voor hun toekomst niet meer oriënteren op Nederland. Vervolgens liggen er ook behoorlijke mogelijkheden voor kostenbesparingen. Overigens zal zo'n aanbod alleen mogen gelden voor hen die al in de procedure zitten; we willen geen aanzuigende werking. Graag een reactie.

Meer geld voor opvang in de regio
We moeten overigens beseffen dat mensen niet zómaar hun toevlucht in het Westen zoeken. Wij vinden dat er meer aandacht moet worden besteed aan de redenen waarom mensen hun land verlaten. We missen op dit punt ambitie bij de regering. De ChristenUnie wil graag van de regering weten of zij - als toekomstig voorzitter van de OVSE en de Raad van Europa - initiatieven wil ontplooien om de door onze fractie voorgestelde hervestigingsactiviteiten uit te werken.

Voorzitter, het kabinet bezuinigt volgend jaar 170 miljoen op de opvang van asielzoekers door restrictieve maatregelen. Tegelijkertijd is het wereldvluchtelingenvraagstuk nog steeds nijpend. Verreweg de meeste vluchtelingen worden al in de regio opgevangen. Is het kabinet bereid de volgend jaar bespaarde middelen op asielbeleid, toe te voegen aan het budget van de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen, de heer Lubbers, om de opvang in de regio inderdaad gestalte te geven?

Uitbreiding EU
Nu over de Uitbreiding van de Europese Unie binnenkort wezenlijke beslissingen genomen worden, onderstreept de ChristenUnie de kansen en perspectieven die toetredingskandidaten hierdoor krijgen. Deze landen getroosten zich grote inspanningen om te voldoen aan de aan hen gestelde eisen. De nieuwe lidstaten mogen niet er niet het slachtoffer van worden dat de hervorming van een aantal Europese instituties en de hervorming van het landbouwbeleid, nog niet zijn gerealiseerd. Binnenkort hopen we hierover verder te spreken.

Werkgelegenheidsbeleid
Voorzitter, het financieel en sociaal-economisch beleid van de regering wekt weinig enthousiasme bij de fractie van de ChristenUnie. Het kabinet zégt te streven naar loonmatiging en meer werkgelegenheid. Maar het zit zichzelf in de weg. Het effect van de maatregelen spant het paard achter de wagen. Er zullen méér mensen hun baan verliezen.Met name de laagbetaalden. Zeker als de ingrijpende bezuiniging op de Melkert, of ID-banen doorgaat. Weinig kans op succes om de sociale partners tot loonmatiging te bewegen.

Financieel-economisch beleid
Voorzitter, onder de huidige economische omstandigheden komt het erop aan verstandig te begroten, met oog voor maatschappelijke problemen. De ChristenUnie wil op vier terreinen een andere keuze voorstellen dan het kabinet.

Allereerst lijkt het niet verstandig om onder de huidige omstandigheden een beperking van het EMU-tekort koste wat kost te laten prevaleren. Dat verdiept het dal waarin we zitten. Een licht oplopen van het tekort kan binnen de EMU-regels, en geeft ruimte voor vervroegde lastenverlichting en meer overheidsuitgaven in verschraalde publieke sectoren, zoals het onderwijs en de zorg. Dat geeft bovendien een economische impuls.
Maar dan moet wel in de jaren 2005 en 2006 het overschot sneller worden opgebouwd, zodat de aflossing van de staatsschuld in 2025 jaar geen gevaar loopt.

Ten tweede hebben wij eerder aangegeven de afschaffing van de OZB niet toe te juichen, omdat alleen woningbezitters hiervan profiteren en verder niemand, en het bovendien de gemeentelijke beleidsvrijheid inperkt. In plaats daarvan geven wij de regering in overweging de overdrachtsbelasting op woningen te verlagen, en wel tot 3%, met ingang van 2003. Het effect daarvan is een stimulans voor de doorstroming op de woningmarkt. Van verlaging van de overdrachtsbelasting profiteren ook toetreders tot de huizenmarkt. Bovendien kan het woon-werkverkeer afnemen.

Ten derde is de ChristenUnie tegen de afschaffing van het spaarloon. Spaarloon bevordert de spaarzin, stimuleert de particuliere pensioenopbouw, en de afschaffing ervan zal zeker gevolgen hebben voor de loonontwikkeling. Het kabinet heeft vooral voor dit laatste punt onvoldoende oog. Duidelijk is dat de vervanging van het spaarloon door de levensloopregeling in alle opzichten een verslechtering is.

Tenslotte willen we de lasten op arbeid verlichten. Dat is mogelijk door de belasting op milieuvervuilende en gezondheidsbedreigende activiteiten te verhogen. Ik noem onder meer verhoging van tabak- en alcoholaccijnzen, invoering van de kilometerbelasting, verbreding van de REB en een heffing op luchtvaart. Daarmee komen ook internationale milieuafspraken, zoals het Kyoto Protocol, weer binnen bereik.

Voorzitter, onze financiële voorstellen zijn gebundeld in een tegenbegroting die ik U bij deze aanbied. Ik verzoek u deze als bijlage aan de Handelingen toe te voegen. En uiteraard hoor ik graag de reactie van de minister-president.

Bidden voor de overheid
Voorzitter, ik rond af. Ik begon mijn betoog door te wijzen op de noodzaak en verantwoordelijkheid om adequaat antwoord te geven op kwade invloeden in de samenleving. Hierin ligt een belangrijke opdracht voor dit kabinet. Ik wil het kabinet aanmoedigen om volhardend te werken aan het herstel van waarden en normen. Mag die dan in de eerste plaats tot uitdrukking komen in de stijl van regeren! Maar zeker ook in het beleid: bij de bestrijding van misdaad, bij de tere materie van de medisch-ethische wetgeving, de bejegening van vluchtelingen, de bescherming van de schepping, het dichten van de kloof tussen rijk en arm.

Veel mensen in dit land zullen voor de overheid bidden. Wij bidden het kabinet Gods zegen toe.