André Rouvoet: MdV, een greep uit de oogst krantenkoppen van de afgelopen weken. “Burgers vaker slachtoffer van misdrijf” (over CBS-cijfers 2002, NRC 5/9), “Gebrekkige hulp aan zwerfjongeren” (rapport Trimbos Instituut, AD 10/9), “Bejaarden één keer per week onder de douche”, “Sluiting Twenthe kost 3000 banen”; “Veel bewoners verpleeghuis ongelukkig en depressief” (VU-onderzoek); “Schoolkosten: extra hypotheek of verhuizen" (ND 14/8); "Bezuinigingen in zorg zeldzaam hard", "7000 asielzoekers vallen buiten de boot". Deze berichten staan voor veel onrust, boosheid ook en zelfs moedeloosheid in de samenleving. Dat beeld wordt bevestigd door de stromen brieven, mails, telefoontjes en petities over WAO, gehandicaptenzorg, de situatie in de landbouw, asielzoekers. En ook uit het SCP-rapport ‘De sociale staat van Nederland' blijkt dat het overgrote deel van de bevolking ontevreden is over het beleid rond thema's als veiligheid op straat, criminaliteit, wachtlijsten, lerarentekort. Gevolg: de mensen verliezen het vertrouwen in politiek en overheid; nog maar één derde van de bevolking vindt dat de overheid goed functioneert.

Ingrijpende maatregelen zijn nodig, maar…
Het kabinet heeft dus niet alleen financiële problemen, al zijn die wel reëel en omvangrijk. We stáán er economisch inderdaad belabberd voor, met een bijna stilstaande economische groei, hoge arbeidskosten, een zwakke concurrentiepositie en een rap oplopende werkloosheid. En het zou niet best zijn als we in Nederland nalaten wat we – terecht – van de Nederlandse Antillen verlangen, nl. het treffen van structurele maatregelen met het oog op economisch herstel op de langere termijn. Dat is de reden dat het kabinet via ingrijpende maatregelen zijn ambities – ‘meedoen, meer werk, minder regels’ – wil realiseren, vooral ook langs de lijn ‘minder overheid, meer eigen verantwoordelijkheid’ en dus: bezuinigen. Daar kan de fractie van de ChristenUnie een heel eind in meegaan. Het valt te waarderen dat het kabinet niet wegloopt voor noodzakelijke maatregelen, óók als die van au gaan. Máár…! Máár. Ons devies is: niet bij bezuinigen alleen!

Behalve daadkracht is ook behoedzaamheid nodig
Behalve daadkracht is ook behoedzaamheid nodig. Pas op dat vastbeslotenheid niet tot halsstarrigheid wordt en voortvarendheid tot onbesuisdheid. Ik doel dan op het plompverloren invoeren van allerlei maatregelen, steeds vaker al voordat de Kamer er iets van heeft kunnen vinden.

Niet afsluiten voor kritiek…
Maar ik doel ook op de neiging van het kabinet om zich af te sluiten voor kritiek en die standaard af te doen als onderschatting van de ernst van de situatie. En zo praten de vakbonden tegen dovemansoren over WAO en ontkoppeling en wordt het brede verzet tegen een veel te magere regeling voor asielzoekers genegeerd.

Maar investeren in gezonde verhoudingen met mensen en instellingen zonder wie het beleid niet kan slagen
Ik heb het eerder gezegd: eenheid in het kabinet mag niet leiden tot verdeeldheid in de samenleving. , M-P, kabinet: niet bij bezuinigen alleen; u zult óók moeten investeren in gezonde verhoudingen met mensen en organisaties die u nog hard nodig zult hebben om uw ambities waar te maken. Natuurlijk is kritiek van belangenorganisaties op zichzelf geen reden om van ingrepen af te zien. Maar zelfs de kans op een “ultieme poging tot dialoog” van het CNV (inclusief een heus loonoffer; daar kunnen anderen een voorbeeld aan nemen!) en later FNV in feite wordt verprutst. Dat zijn toch gemiste kansen . Ik zou de premier willen vragen: Wat nou als de vakbonden hadden gezegd: oké, wij willen praten over twee jaar bevriezen van de lonen. Wat had u hen dan te bieden om dat aan de leden te kunnen verkopen? Over de nieuwe WAO wil ik op dit moment alleen opmerken dat forse ingrepen nodig zijn, maar de ChristenUnie voelt er héél weinig voor mensen te keuren op basis van een zwarte lijst van ziekten die geen recht geven op WAO. Uitgangspunt blijft wat ons betreft dat mensen een WAO-uitkering ontvangen als ze door langdurige ziekte niet in staat zijn een eigen inkomen te verwerven.

Met veel mensen gaat het goed
MdV, we hebben het in dit land door de bank genomen nog altijd goed tot zeer goed, zeker als we de vergelijking met andere landen maken; kijk naar het BBP per hoofd van de bevolking, de stijging van de gemiddelde koopkracht in de tweede helft van de jaren ’90 (8%) en het bestedingspatroon.

Maar juist dan moet voorkomen worden dat kwetsbare groepen de dupe worden
Maar júist als het tegenzit, is het een dure plicht en – zeg ik er uit volle overtuiging bij – een bijbelse opdracht, om te voorkomen dat de mensen die het níet zo breed hebben over het randje vallen. Ofwel: waar – terecht – van burgers wordt gevraagd naar vermogen bij te dragen aan de oplossing van de financiële en economische problemen, daar mag van de overheid worden geëist te voorkomen dat mensen in de problemen komen. En juist op dit punt schiet het kabinet tekort. Het is mooi dat u de pijn eerlijk wil verdelen en kwetsbare groepen wil ontzien, maar van goede intenties kun je niet leven. Veel mensen hébben al de grootste moeite om rond te komen en dreigen nu nog verder in de problemen te komen. Als ik het goed zie, richt veel van de kritiek zich, meer nog dan op de afzonderlijke maatregelen, op de opeenstapeling van ingrepen in de sociale zekerheid en de zorg, waardoor veel pijn bij de zelfde (groepen) mensen terechtkomt, zonder dat er voldoende compensatie wordt geboden. En al die ouderen, gehandicapten, chronisch zieken, WAO’ers, en noem maar op, die voortdurend te horen krijgen dat ze meer verantwoordelijkheid moeten dragen, voelen zich in de kou gezet.

Sociale kwaliteit samenleving vraagt ook investeringen
Ik wil maar zeggen: behalve bezuinigingen zijn ook extra uitgaven nodig om de sociale kwaliteit van onze samenleving overeind te houden. Het blijft natuurlijk ongerijmd dat de bijdrage van de overheid aan het grote doel van 'bevordering arbeidsparticipatie' is: een bezuiniging van ruim 3 miljard! Niet bij bezuinigen alleen! En voor 2004 is er óók binnen de Europese afspraken meer ruimte dan het kabinet benut. Hoe zou het toch komen dat er zo weinig economen zijn die deze eendimensionele benadering steunen? Zeker, we moeten niet door het ijs zakken, maar minister Zalm durft Europees goedgekeurd ijs niet eens op! Vindt hij het overigens zelf niet lichtelijk overdreven om het beleid te verdedigen met houdbaarheidsscenario’s die reiken tot 2080…? Dat is zoiets als Erwin Kroll die zijn weerpraatje voor morgen onderbouwt met verwachtingen voor volgend jaar augustus!

Broekriem aantrekken geen doel op zichzelf
MdV, ik denk dat veel mensen best bereid zijn om – als dat nodig is – de broekriem aan te trekken. Maar bloed, zweet en tranen zijn geen doel in zichzelf. Vertrouwen in de overheid en haar beleid is een absolute voorwaarde. Daarvoor zal een overtuigende visie moeten worden neergezet, een perspectief van een betere samenleving die door het beleid ook echt dichterbij wordt gebracht. Daarin blijkt dit kabinet – ook volgens de eigen ‘Belevingsmonitor’ – maar niet te slagen. Dat kan te maken hebben met onvermogen om uit te leggen en te overtuigen, maar óók met de inhoud van het beleid zelf. Of heeft ‘Elsevier’ gelijk en ontbreekt het dit kabinet aan een samenhangende visie…? ‘t Is toch een beetje schrapen hier en wat afknijpen daar, waarbij het vooral om de opbrengst lijkt te gaan.

(bezuinigings)maatregelen missen consistentie
Heb ik het mis dat de politieke samenstelling van dit kabinet in bepaalde opzichten verhindert dat scherpe keuzes worden gemaakt? Neem nou de hypotheekrenteaftrek: geen heldere én rechtvaardige grens aan de aftrekbaarheid, maar een ingewikkeld en volgens mij nogal bureaucratisch compromis. Ook in andere opzichten is de consistentie soms ver te zoeken of sluiten doelstellingen en beleid niet op elkaar aan. Een paar voorbeelden. Wie het belang van de opvoeding onderkent, o.a. voor het overdragen van waarden en normen, doet er niet verstandig aan om bijstandsmoeders met kleine kinderen de arbeidsmarkt op te jagen. Wie ambitieus wil zijn in de aanpak van de veelplegers, moet niet korten op de reclassering. En wie zwaar inzet op de noodzaak om regels te handhaven, kan de florerende handel in verboden drugs niet ongemoeid laten.

Opeenstapeling van maatregelen treft sommigen ongenadig hard
MdV, ik heb zo uitvoerig stilgestaan bij de effecten van de kabinetsplannen omdat die direct raken aan één van de speerpunten van de ChristenUnie, te weten 'opkomen voor kwetsbaren'. In dat verband nog een enkele opmerking over de bezuinigingen in de zorg en de gevolgen van maatregelen als een kleiner pakket, meer en hogere eigen bijdragen en de medicijnknaak voor chronisch zieken en gehandicapten. Ik heb geen koopkrachtplaatjes nodig om te voorspellen dat de opeenstapeling van maatregelen deze groep, waaronder veel ouderen, ongenadig hard zal treffen.

Met name chronisch zieken en gehandicapten
Een bloemlezing: de nominale premies stijgen met ongeveer 100 euro per volwassene, boven op de stijging van dit jaar. Zittend ziekenvervoer, psychotherapie, fysiotherapie, tandartscontrole en zelfzorggeneesmiddelen zoals pijnstillers en laxeermiddelen worden niet meer of niet meer geheel vergoed. Dat laatste alleen kan al zo'n 240 euro per jaar kosten. Dan wordt de AWBZ-premie per 1 juli 2003 en in 2004 wordt verhoogd. En tot overmaat van ramp moeten mensen 1,50 euro per recept gaan betalen. Dat kan voor ouderen zomaar oplopen tot zo'n 1000 euro per jaar! Nu ziet mijn fractie sowieso al weinig in zo'n medicijnknaak, maar áls je het doet, bindt het dan op z'n minst aan een maximum van bijv. 100 euro! Graag een reactie. Meer in het algemeen vraag ik een ondubbelzinnige garantie dat deze kwetsbare groepen niet in de financiële problemen komen, ook als blijkt dat het beroep op de fiscale tegemoetkoming groter is dan nu voorzien?

Ook hier trouwens weer tegenstrijdigheden in de plannen. Wie de positie van gehandicapten in de samenleving wil versterken, moet ze niet afhankelijk maken van burenhulp (voorzover die er nog is…). En met alle maatregelen zal het werken in de zorg er niet aantrekkelijker op worden en vrees ik dat we de beschamende berichten over bijv. de 24-uursluier als oplossing voor het tekort aan personeel in de ouderenzorg blijven houden. Ik schrok trouwens erg van de mededeling dat er ook op noodzakelijke zorg zal worden gekort, zij het ook ‘zo min mogelijk’. Dat kan toch niet waar zijn?!

Gezinnen moeten worden ontzien
MdV, ook vanuit onze andere speerpunten valt er het nodige aan te merken op de kabinetsplannen. Ik zal – noodgedwongen heel kort – een aantal zaken langslopen waar de ChristenUnie andere keuzes maakt. En dan begin ik maar met wat ik noem een sociaal gezinsbeleid, ook al omdat de Verenigde Naties 2004 hebben uitgeroepen tot het Jaar van het Gezin In elk geval is wel duidelijk dat het voor veel m.n. grotere eenverdienersgezinnen niet eenvoudig is de eindjes aan elkaar te knopen. Om ze wat lucht te geven wil de ChristenUnie het lesgeld afschaffen, maar bijv. ook de financiering van de kinderopvang anders vormgeven, nl. via het kindgebonden budget. En wat vindt het kabinet ervan om in plaats van de voorgestelde verhoging van de combinatiekorting, die tweeverdieners dubbel voordeel brengt, juist de kinderkorting te verhogen?

Bedrijfsovername in de landbouw eindelijk regelen
Als het gaat om gezinsbeleid vraag ik, in deze Week van het Platteland, nadrukkelijk aandacht voor de al ruim twee jaar durende onduidelijkheid rond bedrijfsovernames in de landbouw. Technische discussies over definities (m.b.t. de waardering van de onderneming voor het successie- en schenkingsrecht, m.n. over de zgn. going-concernwaarde) leiden tot enorme stagnaties in de bedrijfsopvolging en grote spanningen in veel gezinnen. In juli onderstreepte het kabinet nog het belang van duidelijkheid op korte termijn, maar daarna is het stil gebleven. Graag opheldering.

Kilometerheffing snel invoeren
Een ander speerpunt van de ChristenUnie is het rentmeesterschap. Net als in de Regeringsverklaring ontbreekt dat begrip, althans een concrete vertaling in maatregelen, in de stukken. Ten aanzien van het milieu komt het kabinet niet veel verder dan lippendienst aan de bekende internationale doelen. Het RIVM liet afgelopen week zien dat deze doelen met de huidige beleidsinspanningen niet worden gehaald. En neem het mobiliteitsbeleid: het kabinet wil gaan “nadenken” over “betalen voor mobiliteit”. Terwijl we het er twee jaar geleden al over eens waren dat de kilometerheffing het eerlijkste en beste instrument is! Wat – of misschien moet ik zeggen: wie – weerhoudt het kabinet ervan hier gewoon toe over te gaan?

Minder bezuinigen op stads- en streekvervoer
Verder vinden wij het niet te verteren dat een lease-autorijder er volgend jaar 1000 euro op vooruit kan gaan, terwijl mensen met een eigen auto fors moeten inleveren, terwijl daarnaast ook nog eens stads- en streekbussen en gehandicaptenvervoer worden wegbezuinigd. Van dit mobiliteitsbeleid worden de lage inkomensgroepen en de natuur de dupe.

Overheid moet betrouwbaar zijn
En dan de betrouwbare overheid, een vierde speerpunt van de ChristenUnie De geloofwaardigheid van de overheid staat door allerlei incidenten onder druk. Een krachtig integriteitsbeleid dat in alle bloedbanen van de overheid wordt opgenomen is dan ook van het grootste belang. Ook de Kamer zelf zal daar ernst mee moeten maken. Geen vrijblijvendheid meer! En er mag geen aanleiding worden gegeven voor kritiek op overheidsoptreden of het ontbreken daarvan, zoals dit weekend bijv. door ondernemers werd geuit op de politie en door het college van belastingadviseurs op de belastingdienst. Wat dat laatste betreft maakt mijn fractie zich overigens grote zorgen. We hebben aanwijzingen dat hier een aantal zaken fundamenteel mis gaat.

Blij met nieuwe impulsen debat waarden en normen
Dat brengt mij bij het debat over waarden en normen. Afgelopen donderdag heeft de M-P het belang daarvan nog eens onderstreept. Wij zijn blij dat dit debat nieuwe impulsen krijgt en kijken uiteraard met veel belangstelling uit naar het WRR-advies. Wel hoor ik graag iets concreter wat ik moet verstaan onder "een communicatieaanpak onder leiding van de Rijksvoorlichtingdienst". En verder wil ik opmerken dat het niet zo moet zijn dat de spits van dit essentiële debat ligt in het toedelen van extra geld aan - zoals het Beleidsprogramma het uitdrukt - “beleidsterreinen waarop de overdracht en handhaving van waarden en normen een evidente rol spelen", zoals onderwijs, veiligheid, jeugdbeleid en integratie. Terreinen die om andere redenen al zijn uitgezonderd van de bezuinigingen.

Maar dan ook ophouden met gedogen
Sprekend over waarden en normen, vraag ik of de M-P het met mij eens is dat een structureel gedogen van wat we als schadelijk, schandelijk, ongewenst of ongezond hebben verboden, in een democratische rechtsstaat geen plaats mag hebben. Dat geldt voor vandalisme, intimidatie, zinloos geweld en drugs, maar wat mij betreft ook voor kwesties als exploitatie van geweld en sex op tv, op straat en in de supermarkt. Het is goed dat daartegen vanuit de samenleving protest aangetekend wordt, zoals met de acties van de ChristenUnie-jongeren en de vrouwenorganisaties …… Deelt de M-P in die waardering?

Immateriele thema’s nader concretiseren
Tenslotte nog enkele vragen over de concretisering van de paragraaf over ‘immateriële kwesties’ uit het Hoofdlijnenakkoord. Toen ik bij het debat over de Regeringsverklaring vroeg waarom de beloofde extra aandacht voor deze thema’s (van euthanasie tot vrouwenhandel) geen handen en voeten kreeg door middel van overigens bescheiden extra budgetten voor begeleiding, zorg- en hulpverlening, verwees de M-P naar de begroting. Welnu, ik heb gezocht, maar niet gevonden. Kan hij mij helpen? Of heeft deze ‘immateriële paragraaf’ inderdaad geen materiële betekenis?

Defensie teveel gekort
Als laatste ons speerpunt van de internationale gerechtigheid. De Troonrede begon met de bijdrage die Nederland in internationaal verband moet leveren aan duurzame vrede, veiligheid en armoedebestrijding. In schril contrast daarmee staan de voornemens van het kabinet ten aanzien van Defensie. Er worden ambitieuze doelen gesteld, zoals versterking van de inzetbaarheid en verdieping van de samenwerking met civiele autoriteiten, maar dan volgt de curieuze zin: “Om het ambitieniveau te kunnen waarmaken is het noodzakelijk om te komen tot een nieuw evenwicht tussen taken en beschikbare middelen.” Lees: extra bezuinigingen van 300 mln. euro! Deze operatie zorgt vanwege het grote banenverlies, sluiting van vliegvelden en kazernes voor veel onrust en is niet op zijn plaats in een tijd van toenemende dreiging van internationaal terrorisme en geweldsconflicten. Kan de M-P mij uitleggen hoe dat zit?

Israel
Ik wil tenslotte niet nalaten om uitdrukking te geven aan onze blijvend grote zorgen over de crisis tussen Israël en de Palestijnen. Het is zeer te wensen dat de weg naar vrede opnieuw zal worden ingeslagen.

Steun moet verdiend worden
MdV, ik sluit af. Eerder hebben we aangegeven dat de steun van de ChristenUnie-fractie niet vanzelf komt, maar verdiend moet worden. In de plannen bespeur ik eerlijk gezegd weinig pogingen daartoe. Het mag duidelijk zijn dat wij de regering steunen in het streven om de economie op orde te krijgen, maar dat we het kabinet niet kunnen volgen in de manier waarop dat gebeurt, vooral vanwege de effecten van het aangekondigde beleid voor de meest kwetsbare groepen in de samenleving.

Kabinet zou zich moeten richten op de ‘Psalm’norm (ps.72)
Bij het debat over de regeringsverklaring heb ik in dit verband verwezen naar Psalm 72, waarin koningen en regeringen worden gewezen op hun plicht en verantwoordelijkheid om juist voor die kwetsbaren sociale rechtvaardigheid te betrachten. Ik wil de minister-president en het hele kabinet voorhouden dat het, juíst als het economisch tegenzit, zaak is om zich niet alleen aan de Zalm-norm, maar eerst en vooral aan deze ‘Psalm-norm’ te houden. Dat zou u tot eer strekken, is in het belang van de samenleving en levert u ook nog eens de steun van mijn fractie op. Maar wat belangrijker is: dan kan ook de zegen van God verwacht worden. Namens mijn fractie bid ik u die zegen in uw verantwoordelijke werk van harte toe.

Alleen de uitgesproken tekst geldt.