Om de Nederlandse maatschappij toekomstbestendig te maken zijn aflossing van de staatsschuld en structurele hervorming van de verzorgingsstaat noodzakelijk. Het kabinet-Balkenende laat geen moment onbenut om te benadrukken dat de samenleving nu pijnlijke offers moet brengen om de problemen op de lange termijn het hoofd te bieden. De ChristenUnie onderkent het belang van deze opgave. In ons onlangs gepresenteerde inkomensplan ‘Omzien naar elkaar’ hielden wij dan ook evenzeer als het kabinet vast aan de noodzaak het financieringstekort terug te dringen.

Wij herkennen ons daarnaast in hoge mate in de beweging ‘van staat naar samenleving’ die het kabinet wil maken. Het past in de christelijke visie op verdeling van taken tussen overheid en maatschappij om de eigen verantwoordelijkheid van burgers en maatschappelijke organisatie te benadrukken, en de overheidsverantwoordelijkheid te begrenzen. Mensen die daartoe in staat zijn worden geacht zelf voor hun inkomen en welzijn te zorgen, terwijl de overheid een sociaal vangnet biedt voor hen die daar buiten hun wil om niet toe in staat zijn. De verzorgingsstaat zoals die na de jaren ’60 is opgebouwd is in dat opzicht wel aan een afslankingskuur toe.

 

Naast herkenning roept het kabinetsbeleid echter bij ons ook stevige kritiek op. Dat betekent overigens niet dat we op zaterdag 2 oktober deelnemen aan de demonstraties tegen het kabinetsbeleid. We bepalen graag zelf onze toonzetting. Dat wil zeggen: geen oppositie tégen het kabinet, maar vóór een christelijk-sociaal beleid. We kiezen voor een constructief-kritische opstelling.

Vanuit christelijk-sociaal perspectief bekeken schiet de aanpak van het kabinet namelijk op twee punten tekort: allereerst treffen de bezuinigingsmaatregelen de meest kwetsbaren in de samenleving onevenredig hard, terwijl de hogere inkomens relatief worden ontzien. Dat achten wij in strijd met het principe dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. De ingrepen in de sociale zekerheid, maar zeker ook in de gezondheidszorg hebben een opeenstapeling van lastenverzwaringen tot gevolg voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten. Hoe zwaar die lasten drukken bleek vorig jaar toen de minister van Sociale Zaken na lang aandringen van de Kamer gedetailleerde koopkrachtgegevens aanleverde. Veel mensen rond het minimum bleken er niet 1%, maar gemiddeld 4% op achteruit te gaan, met uitschieters tot 8%. Recent kwamen signalen in de publiciteit dat mensen soms geld moeten lenen om de eigen bijdrage in de thuiszorg te kunnen betalen. Dit is niet acceptabel, maar ook niet nodig: een andere verdeling van de lasten kan voorkomen dat kwetsbare groepen op deze manier aan de kant komen te staan. Wij denken ook dat de weg die het kabinet voorstaat om de inkomensgevolgen achteraf te repareren via de bijzondere bijstand en de belastingteruggave te ingewikkeld is. Veel mensen zullen hiervan geen gebruik maken door de complexiteit van de regelingen, of doordat deze regelingen hoge drempels hebben. De ChristenUnie stelt daarom voor om de koninklijke weg te bewandelen door specifiek voor chronisch zieken en gehandicapten de vergoeding van zelfzorgmedicijnen en fysiotherapie weer op te nemen in het verzekerde pakket, de regeling voor zittend ziekenvervoer te verruimen en de eigen bijdrage voor de thuiszorg te halveren.

 

Het kabinet stuurt aan op een maatschappij waarin zelfredzaamheid voorop staat. In het beleid krijgt de term ‘eigen verantwoordelijkheid’ helaas teveel een liberale klank: iedereen moet zelf maar gaan betalen voor zijn individuele zorg en zijn individuele oude dag. In de christelijk-sociale traditie betekent het dragen van verantwoordelijkheid echter meer dan ‘ieder voor zich’: het slaat er ook op dat mensen verantwoordelijkheid nemen voor elkáár, dat mensen onderling zorg dragen, dat ze omzien naar elkaar. 

In onze ogen dreigt het kabinet met zijn invulling van ‘eigen verantwoordelijkheid’ aan te sturen op een maatschappij, waarin mensen wel worden gestimuleerd om zich te bekommeren om hun individuele oudedagsvoorziening, hun individuele zelfontplooiing en de inrichting van hun leven naar hun individuele wens, maar niet zozeer om de zorg voor de naaste. De huidige opzet van de levensloopregeling lijkt voor dat laatste bijvoorbeeld weinig ruimte voor te bieden, en lijkt alleen toegankelijk voor hogere inkomensgroepen. 

Bovendien stelt het kabinet tegenstrijdige eisen: enerzijds wordt iedereen aangespoord om aan het werk te gaan en zo bij te dragen aan de belastingopbrengst, anderzijds wordt in de kabinetsvoornemens uitgegaan van een groeiende inzet van mantelzorg en vrijwilligersinzet. Zo zal er als de nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning er komt, een groter beroep worden gedaan op zorg door verwanten en vrienden alvorens iemand aanspraak maakt op vergoeding van persoonlijke verpleging en ondersteuning. Dit brengt de samenleving in een spagaat. Daarom heeft de ChristenUnie een voorstel gedaan in de fiscale sfeer, die ertoe leidt dat de combinatie van zorg en arbeid niet automatisch in het voordeel uitvalt van arbeid. Wij hebben het kabinet vorig jaar al bekritiseerd dat tweeverdieners er veel meer op vooruit gingen dan alleenverdieners. De ChristenUnie stelt de combinatiekorting nieuwe stijl voor, waarbij de korting om arbeid en zorg te combineren alleen wordt uitgekeerd wanneer in een huishouden niet meer dan 56 uur wordt gewerkt. Voorzover (jonge) gezinnen door minder te werken in de financiële problemen zouden komen doen wij ook voorstellen om de kinderbijslag te verhogen, de kinderopvanggelden om te zetten in een kindgebonden budget dat ook wordt uitgekeerd wanneer de kinderen thuis of in de informele opvang worden verzorgd. Omdat koophuizen voor jonge gezinnen vaak extra moeilijk te betalen zijn stellen wij bovendien een maandelijkse korting op de woonlasten voor starters op de woningmarkt van maximaal 166 euro voor. Dit samenstel van maatregelen maakt een meer ontspannen gezinsleven mogelijk.

Solidariteit
Als het aan de ChristenUnie ligt komen we niet in een samenleving terecht waarin je het wél redt als je gezond en goed opgeleid bent, een massa vrienden en een goed inkomen hebt, maar waarin je aan de kant staat als je met je gezondheid tobt, als je moeite hebt het tempo van de maatschappij bij te houden, en als je steeds meer op jezelf bent aangewezen. Wij bepleiten een zorgzame samenleving, geen ‘ieder voor zich’-maatschappij. 

De sanering van de verzorgingsstaat, meer eigen verantwoordelijkheid is nodig met het oog op de toekomst. Die koers verdient onze steun. Maar als minister Brinkhorst stelt: “Wij regeren voor de volgende generatie”, wordt de solidariteit van straks uitgespeeld tegen de solidariteit van nú. Door de essentiële solidariteit met de meest kwetsbaren nú overeind te houden en de samenleving meer tijd en mogelijkheden te geven zich aan te passen aan de nieuwe situatie stráks, kan het kabinet het vertrouwen winnen dat nodig is om van alle burgers te vragen mee te bouwen aan een zorgzame samenleving. Zij moeten immers het gat vullen dat de afslanking van de verzorgingsstaat achterlaat.

De auteurs zijn fractievoorzitter, respectievelijk beleidsmedewerker van de ChristenUnie in de Tweede Kamer

Bovenstaand opinie-artikel is in ingekorte vorm verschenen in het Nederlands Dagblad (28 september) en in het Reformatorisch Dagblad (30 september)