De heer Veling (ChristenUnie): Voorzitter. Het kabinet-Balkenende onderscheidt zich op tal van punten van Paars, wat de ChristenUnie betreft vaak in gunstige zin: meer oog voor moraal, minder individualistisch, meer ruimte voor gezinnen, stevige voornemens over veiligheid, minder allergisch voor de verbinding tussen geloof en politiek. Het kabinet wekt verwachtingen, maar het stelt helaas ook op tal van punten teleur.
De ChristenUnie had gehoopt dat de uitgangspunten van het CDA, te weten gerechtigheid, solidariteit en rentmeesterschap, krachtig zouden doorklinken in het Strategisch ak-koord, maar wij vinden er te weinig van terug. Ik haast mij nog eens te zeggen dat wij blij zijn met het gezinsbeleid, meer aandacht voor de gemeenschap en meer en krachtiger rechtshandhaving, maar wij maken ons zorgen over het sociaal beleid, het vreemdelingenbeleid en het milieu.

De kabinetsplannen hebben een sterk burgerlijk karakter. Misschien kan deze aanduiding solliciteren naar de wedstrijd van de SP. Dat burgerlijke karakter heeft ook positieve kanten, zo zeg ik er heel snel bij. Burgers willen goede voorzieningen. Zij hebben recht op orde en rust. Wat ons betreft kan dat worden versterkt, bijvoorbeeld door een betere bescherming van de openbare eerbaarheid, de buis en de straat. Naar de overtuiging van de ChristenUnie is burgerschap echter meer dan huisje, boompje, beestje.

Het kabinet-Balkenende daagt de samenleving te weinig uit om verder te kijken dan de eigen belangen. Eigenlijk vertoont het daarom trekken van een burgermanskabinet. Kenmerkend is dat het kabinet vooral niet te veel dwars wil liggen in de samenleving. Wij moeten aansluiten bij maatschappelijke belangen en ontwikkelingen en niet daartegen ingaan. Meewerken met de genade en niet tegen de stroom op roeien; die formulering kwam in een bepaalde versie van het Strategisch akkoord voor. Ik wil de premier vragen deze positiekeuze uit te leggen. Daarom herinner ik hem aan een illustere voorganger, Abraham Kuyper, die ruim honderd jaar geleden als regeringsleider aantrad. Net als de huidige minister-president wilde Kuyper de samenleving als een organisch geheel ruimte geven. Ingrijpen vanuit de overheid kon de volkskracht ondermijnen, zoals hij zei. Kuyper benadrukte niettemin dat de sociale kwestie van zijn tijd een architectonische aanpak vroeg, waarbij de overheid een zware verantwoordelijkheid toekwam. Hoe ziet de huidige minister-president zijn opdracht? Herkent hij die spanning tussen de waarde van een vrije, in de oude termen van Kuyper organische samenleving en de noodzaak om in te grijpen in de architectuur van de samenleving? Wij hebben sinds 11 september en sinds 6 mei een groot probleem, ook in onze eigen samen-leving. De christen-democraat Jan de Koning typeerde regeren eens als proberen de mensen in het land een meter verder te laten springen dan zij uit zichzelf zouden doen. Van die ambitie merk ik te weinig bij dit kabinet. Ik geef een aantal voorbeelden.

Een goede integratie bevordert de sociale samenhang, dus ook orde en veiligheid, maar daarmee is integratiebeleid nog niet hetzelfde als veiligheidsbeleid. De samenvoeging van het integratiebeleid met het vreemdelingenbeleid onder Justitie wijst naar onze opvatting in de verkeerde richting. De ChristenUnie steunt een verplichtend integratiebeleid en ook een restrictief asielbeleid, maar de uitvoering van dat beleid mag niet onbarmhartig zijn. Integratie vooronderstelt acceptatie. Mensen die vluchten voor onderdrukking moeten welkom blijven. Dat betekent dat de capaciteit voor beoordeling en opvang adequaat moet blijven. De buitensporige bezuiniging op het asielbeleid, ongezien de feitelijke ontwikkeling van het aantal asielzoekers, is naar onze opvatting onverantwoord.

Het enkele feit dat vluchtelingen zich niet kunnen identificeren kan niet voldoende reden zijn dat zij buiten de procedure blijven. Op 4 juli jongstleden zei de heer Nawijn, toen advocaat en nu minister voor Vreemdelingenbeleid en Integratie, dat je dan net zo goed kunt zeggen – ik citeer hem – dat Nederland geen asielzoekers meer wil. Ik vraag de minister-president of hij gelijk had. Het beschermen van belangen van burgers, van mensen die hier al zijn en gevestigde belangen hebben, is prima, maar slaat dit niet door?

Er zijn daarnaast zwakke plekken, blinde vlekken misschien wel. Wij hebben zorgen over het sociale beleid. Gesubsidieerde arbeid wordt fors gereduceerd. Op reïntegratie wordt bezuinigd. Dat betekent dat meer mensen aan de kant blijven staan en uiteindelijk een uitkering moeten hebben. Adequaat armoedebeleid op gemeentelijk niveau wordt vrijwel onmo-gelijk. Ik wijs erop dat de aanpak van de WAO sterk individueel gericht blijft. Beperking van WAO-rechten tot maximaal anderhalve baan per leefeenheid, zoals de ChristenUnie al langer bepleit, legt niet alleen de verantwoordelijkheden waar zij horen, maar is ook effectiever door besparingen. Waarom wordt dan toch die individuele lijn gevolgd?
Ik wijs vervolgens op ontwikkelingssamenwerking. Je kunt het draaien, zoals je wilt, maar van de keuze voor een staatssecretaris gaat het signaal uit dat de verantwoordelijkheid van Nederland voor verre naasten wel wat kan worden teruggeschroefd. Dat is niet goed. De tegenstellingen in de wereld zijn echt hemelschreiend. Dezer dagen hebben wij weer gehoord dat de inspanningen van de wereldgemeenschap schromelijk tekort schieten. Welke ambitie heeft het kabinet op dit terrein?

Het milieu moet zichzelf maar een poosje redden, zo lijkt het. Dat de staatssecretaris de milieuportefeuille gaat beheren, is heel ongelukkig, zeker in het licht van de forse ambities van de Europese Unie, onder andere ter voorbereiding van de conferentie in Johannesburg. Ik noem nog een ander punt. Het kabinet wil vasthouden aan het Verdrag van Kyoto, natuurlijk. Kan dat nog nu allerlei sturingsinstrumenten, zoals de kilometerheffing, van tafel zijn geveegd? Is het kabinet bereid, de plannen die voorliggen, door te laten rekenen door het RIVM, zodat wij kunnen zien waar wij met dit beleid terechtkomen?

Voor mooie doelen is weinig geld. Wij hebben het weer gehoord van de heer Zalm. De conjunctuur zit tegen. Volgens de ChristenUnie zijn er echter zinvoller keuzen denkbaar dan het kabinet heeft gedaan. De 800 mln voor het kwartje van Kok kan beter worden besteed. Waarom wordt gemikt op een structureel financieringsoverschot van 1,2% van het bruto binnenlands product, zoals de CPB-berekeningen laten zien? Vasthouden aan 1% zou een mogelijkheid voor extra investeringen opleveren in de orde van 1 mld. De coalitiepartijen beloofden forse investeringen in zorg en onderwijs. Professor, nu minister Bomhoff vond dat er alleen al voor de zorg 10 mld nodig was. Per saldo bezuinigt het nieuwe kabinet 1,3 mld euro in vergelijking met de meerjarenplannen die er waren.

De minister-president heeft vanochtend herhaaldelijk gezegd dat de samenleving ruimte moet krijgen. Prima. Het is voor mij de vraag, zoals ik bij interruptie vanmiddag al zei, of de boekhoudkundige kortingen op ambtelijke diensten daarvoor een goed middel zijn. Is de premier het niet met mij eens dat daarvoor een meer beleidsmatige analyse nodig is, wil je geen risico’s lopen die je als overheid niet mag lopen?

Het kabinet wil de samenleving loslaten, zoals de minister-president zei. Het wil echter ook het belang van waarden en normen actief uitdragen. Ik vraag het kabinet, dit voornemen nu eens vorm te geven. Juist op dit terrein waarbij het gaat om het toewijzen van verantwoordelijkheid, opkomen voor waarden en normen blijft het zo vaak bij woorden. Ik heb daarbij een concrete suggestie. In Noorwegen is een zogenaamde human values commissie actief. Zij is van betekenis bij de bezinning op maatschappelijke waarden en normbesef in de samenleving. Wellicht is zo’n commissie maatschappelijke waarden ook in Nederland een nuttig instrument om te werken aan een samenleving die de moeite waard is, zoals dit kabinet zegt. Wil de minister-president toezeggen, de mogelijkheden daartoe te onderzoeken?

In het debat over het Strategisch akkoord is gebleken dat medisch-ethische kwesties op de beleidsagenda worden opgenomen. Wij juichen dat natuurlijk toe. Met spanning wachten wij op de evaluatie van de praktijk van de abortus provocatus. Vindt de premier met ons dat vermindering van het aantal abortussen daarbij toch het doel is dat voor ogen staat? Ik wil in dat verband iets zeggen wat er net even naast ligt. Een nieuwe benadering van de abortus provocatus zou meer aandacht kunnen oproepen voor voorlichting en hulp als een vrouw er voor kiest, het kind geboren te laten worden. Ik vergelijk dat even met de grotere aandacht voor palliatieve zorg in de marge van de discussie over euthanasie. Er is een duidelijk verband. Zou op het gebied van de hulp en de voorlichting niet meer kunnen gebeuren dan tot nu toe het geval is? Deelt de minister-president deze gedachtegang?

De ChristenUniefractie ziet zeker positieve elementen in de plannen van het nieuwe kabinet. De blik is alleen te beperkt. Moreel leiderschap vraagt om een visie die verder strekt dan alleen de belangen van gevestigde Nederlandse burgers. Honderd jaar geleden kon het kabinet-Kuyper onomwonden verwijzen naar de bron van wijsheid, zoals men die zag: zoek eerst het koninkrijk Gods en zijn gerechtigheid. Dat zou voor de regering als levensregel gelden, aldus de memorie van antwoord op de algemene beschouwingen van de Kamer destijds.

Het credo ’’eerst de norm en dan de belangen’’, is een gezonde remedie tegen burgerlijke bekrompenheid. Het is de wens en de bede van de ChristenUnie-fractie dat het kabinet-Balkenende deze wijsheid ter harte neemt. Wij zijn ervan overtuigd en willen ook anderen ervan overtuigen dat Gods woord wijsheid bevat voor het overheidsbestuur. Ik eindig met de wens: God zegene het kabinet en zijn leden, tot welzijn van Nederland.