DEN HAAG - Met de twee kabinetten-Balkenende behoort het paarse tijdperk tot het verleden. Acht jaar lang kregen PvdA, VVD en D66, vaak aangemoedigd door GroenLinks en SP, de mogelijkheid wetgeving door het parlement te loodsen, die haaks stond op de visie van de christelijke partijen. Nog steeds vormen de drie paarse bondgenoten een meerderheid in de Tweede Kamer, die zo nu en dan krachtig van zich laat horen.

Waart er nog een 'paarse geest' rond aan het Binnenhof? Ja, zegt SGP-kamerlid Kees van der Staaij. Niet echt, meent zijn ChristenUnie-collega André Rouvoet. En is het CDA in staat de paarse oprispingen te weerstaan?

Het was onlangs tijdens een van de vele debatten gewijd aan de Europese Grondwet, dat SGP-kamerlid Van der Staaij een gevatte verzuchting liet horen. ,,De enige terughoudendheid die u betracht, is dat u de christelijke jaartelling nog niet wilt afschaffen'', merkte hij richting D66-kamerlid Lousewies van der Laan op. Het D66-kamerlid had zich er net sterk voor gemaakt dat minister-president Balkenende op de EU-top in Thessaloniki niet zou opkomen voor een verwijzing naar het christendom in de Europese Grondwet. Ook moest de CDA-premier zich ervoor inzetten om de specifieke bepaling voor kerken in Europa te schrappen. D66 had een Kamermeerderheid van VVD, PvdA, SP en GroenLinks achter zich gekregen. CDA, ChristenUnie en SGP hadden als minderheid het nakijken. Een motie van het CDA om de schade te beperken zou geen steun krijgen en werd daarom maar niet ingediend.

Het is niet de enige keer dat de oude paarse bondgenoten elkaar de afgelopen tijd hebben weten te vinden. Het meest pregnant kwam dit naar voren, toen de abortusboot van Woman on Waves naar Polen afreisde. Terwijl de drie christelijke partijen bij CDA-staatssecretaris Ross-van Dorp bezorgd aan de bel trokken, lieten PvdA, VVD, D66, GroenLinks en SP een steunbetuiging de deur uitgaan. De abortusboot helpt volgens hen arme vrouwen die anders een onveilige abortus zullen uitvoeren en is op nadrukkelijk uitnodiging van Poolse vrouwenorganisaties vertrokken. Ook tijdens de behandeling van de Wet Werk en Bijstand was paars weer even terug in het parlement. De vraag of alleenstaande bijstandmoeders met jonge kinderen moeten solliciteren, dreef een wig tussen de christelijke partijen en de oude paarse coalitie.

Opportunisme
Voor ChristenUnie-kamerlid Rouvoet betekenen deze gebeurtenissen echter niet dat de 'paarse geest', een term die hij ooit zelf heeft geïntroduceerd, nog rondwaart aan het Binnenhof. Kern ervan was volgens hem de libertijnse gedachte dat de overheid niets te zeggen heeft over moraal en dat alles maar aan de mensen zelf moet worden overgelaten. ,,Ik zou het huidige politieke klimaat onrecht doen, wanneer ik zeg dat er nog steeds sprake is van een paarse geest. De bondgenoten van weleer zoeken elkaar zo nu en dan nog op, maar dat zijn toch eerder incidenten. Het is duidelijk anders dan het structurele karakter van de acht jaar paarse coalitie.''

Rouvoet leidt hieruit af dat de ook de paarse frontvorming van 1994 tot 2002 zelf opportunistische kenmerken vertoonde. ,,Dat was toen al een beetje zichtbaar, maar blijkt nu helemaal. Vooral bij velen in de PvdA hoefde al die wetgeving niet. Er leefden behoorlijk wat reserves, maar door de sterke lobby van met name D66 liet de PvdA het gewoon gebeuren. Het is niet zo dat er in 1994 definitief een ander klimaat is gaan heersen. Na acht jaar bleek de samenleving al weer behoefte te hebben aan een premier, die de nadruk legt op waarden en normen.'' Dit betekent volgens Rouvoet niet dat de samenleving de ethische wetgeving van paars wil terugdraaien, maar wel dat die wetten veel burgers koud laten.

Homohuwelijk
Van der Staaij bekijkt de zaken anders. Dat de PvdA van 1994 tot 2002 geen weerwerk bood, is typerend voor paars en kan achteraf zeker niet als relativering worden gezien. ,,Dat pragmatische is juist kenmerkend: als wij geen last van jou hebben, heb jij ook geen last van ons.'' De SGP'er ziet de huidige gelegenheidscoalitievorming van PvdA, D66 en VVD dan ook niet als incidenten. ,,Als je de paarse geest typeert als een politiek, die niets van de bijbelse openbaring wilt weten en die niet alleen een scheiding van kerk en staat voorstaat, maar ook van geloof en politiek, leeft die geest wel degelijk. Die ontkoppeling tussen geloof en politiek is erg sterk geworden.'' De debatten over de verwijzing naar het christendom in de Europese Grondwet vormen voor Van der Staaij het bewijs dat met het CDA in de regering, de 'paarse geest' niet uit de samenleving en de politiek is. ,,Hetzelfde pijnlijke gevoel in mijn hart dat ik ervoer tijdens het debat over het homohuwelijk, heb ik toen weer het meest sterk ervaren. De opvattingen van de Kamermeerderheid vormen een exponent van de tijdgeest, waarin de secularisatie doorwerkt. D66 loopt erin voorop, maar ook binnen de VVD zijn zeer antigodsdienstige elementen waar te nemen. De links-liberale vleugel lijkt het daar te winnen. Als je bedenkt dat twee van de drie paarse partijen nu in de regering zitten, kun je niet zeggen dat er een schot zit tussen toen en nu.''

Overtuiging
Incident of structureel, de vraag is in hoeverre het CDA als grootste partij in de regering de 'paarse geest' of de 'paarse oprispingen' kan weerstaan. Sommige zaken zijn door de christen-democraten, mede onder invloed van de korte besprekingen met ChristenUnie en SGP, tijdens de formatie al besproken. Zo meldt het regeerakkoord nadrukkelijk dat aan de vrijheid van onderwijs niet getornd mag worden en kondigt het kabinet een evaluatie van de abortus en euthanasiewetgeving aan. Bij de zaken die niet in het regeerakkoord vastgelegd zijn, is de afweging aan de betreffende bewindslieden. Wat weegt bij de CDA-ministers en staatssecretarissen zwaarder: de binding aan de coalitie en de roep van de Kamermeerderheid of de eigen overtuiging?

Het debat over de Europese Grondwet laat zien dat de christen-democraten zich niet direct van de wijs laten brengen. Een Kamermeerderheid riep CDA-premier Balkenende met nadruk op zich niet hard te maken voor de verwijzing naar het christendom in de Europese Grondwet, maar de premier hield voet bij stuk. In het gezelschap van zijn collega-regeringsleiders ging hij dwars tegen de wens van de Kamer in. In dit geval bleek een koppige christelijke premier van meer gewicht dan een ruime 'paarse' meerderheid.

Ook rond de abortusboot laat CDA-staatssecretaris Ross-Van Dorp haar oren niet hangen naar de wensen van de ruime Kamermeerderheid. SGP en ChristenUnie hadden het liefst de ferme taal gehoord, die Ross-Van Dorp geuit had toen ze nog Kamerlid was, maar het verschil met haar voorganger, D66-minister Borst, is zonneklaar. Waar Borst de abortusboot bij wijze van uitzondering een vergunning voor overtijdbehandeling verleend had, stelt de CDA'er dat dit direct ook de enige uitzondering is geweest.

In het debat over de bijstandwet bleek VVD-staatssecretaris Rutte na aandringen van het CDA bereid een bepaling op te nemen dat gemeenten in individuele gevallen de wens van de bijstandmoeder om voor kinderen te zorgen, mag respecteren, zodat deze niet hoeft te solliciteren. Na afloop beweerde de VVD'er echter wel dat dit niet zozeer onder druk van de grootste coalitiepartij tot stand was gekomen als wel uit respect voor de wens van een Kamerminderheid.

Erkentelijk
ChristenUnie-kamerlid Rouvoet is echter niet te beroerd om een aantal van de successen die geboekt worden ,,op het conto'' van het CDA of premier Balkenende in het bijzonder te schrijven. ,,Daar ben ik hen ook erkentelijk voor.'' Maar als lid van de oppositie ziet hij nog genoeg voorbeelden, waarin het CDA uit coalitieoverwegingen te veel meegaandheid vertoont.

Deze week nam hij bij het CDA geen verzet waar tegen het pleidooi van D66 om bij het terugdraaien van subsidies alle jeugdorganisaties op één hoop te gooien. Het profileren op basis van levensbeschouwelijke identiteit is volgens D66 niet meer van deze tijd. En inzake de vrijheid van onderwijs wijst Rouvoet erop dat het CDA gekomen is met het idee om de inspectie bij de godsdienstlessen toe te laten.

Ook elders is het CDA niet scherp genoeg, meent Rouvoet. Hij noemt de opheffing van het bordeelverbod maar ook de op handen zijnde notitie waarin het kabinet ingaat op de botsing van grondrechten als vrijheid van godsdienst en meningsuiting tegenover het beginsel dat je niet mag discrimineren. ,,Dat is een typisch paarse oprisping, wat op zijn minst op een regiefout van het CDA duidt.'' Dat D66-minister De Graaf de notitie voorbereidt, getuigt volgens Rouvoet al helemaal van ,,onoplettendheid''.

Ook is het voor hem onbegrijpelijk dat in het regeerakkoord is afgesproken dat er meer voorlichting moet komen over alternatieven voor abortus, maar dat de organisatie die dat het beste kan doen, de VBOK, gekort wordt in de subsidie. ,,Ik kom er steeds meer achter dat de immateriële paragraaf in het regeerakkoord materieel niet veel voorstelt.''

Rouvoets collega Van der Staaij rekent zich in aansluiting hierop niet rijk met het gegeven dat het CDA nu in de regering zit. ,,Natuurlijk heeft de aanwezigheid van het CDA een dempende werking. Zoals het een katalyserende werking had dat PvdA, VVD en D66 samen in de coalitie zaten. Maar paars als coalitie was geen incident, ook al is het afgelopen.'' Van der Staaij sluit dan ook niet uit dat de paarse partijen eens niet alleen in de Kamer, maar ook in het kabinet opnieuw een meerderheid behalen. ,,De vorming van een paarse coalitie heeft ook met de omstandigheden te maken. Toen was er economische voorspoed. In zo'n periode is het voor PvdA en VVD veel gemakkelijker om samen te werken.'' En dat het nu wat rustiger is op dat front, zegt de SGP'er weinig. ,,Het meeste was al binnengehaald.''

door onze redacteur Marc Janssens

Bron: Nederlands Dagblad