André Rouvoet: Voorzitter! De afschaffing van de SPAK kon van meet af aan op weinig sympathie van de kant van de ChristenUnie-fractie rekenen. Wij vonden en vinden het belangrijk om stimulerende maatregelen te treffen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, om redenen van werkgelegenheidsbevordering en inkomensbeleid. Tegelijk willen we ons niet op voorhand afsluiten voor alternatieve instrumenten als die aantoonbaar beter zouden werken. Onlangs stuurde het kabinet haar visie op het arbeidsmarktbeleid naar de Kamer. De vraag is of de alternatieve arbeidsmarktinstrumenten die het kabinet daarin voorstelt nog op tijd zijn om soelaas te bieden voor de werknemers wiens banen op dit moment afhangen van het al of niet overeind blijven van de SPAK. Onder het huidige economisch gesternte (de economische groei ligt nog onder de 1%, en de werkloosheid loopt snel op) is het risico van de versnelde afschaffing namelijk volgens velen[1] dat er tijdelijk extra mensen zullen worden ontslagen. Cijfers die genoemd worden lopen op van 10% van de arbeidsplaatsen in de schoonmaakbranche tot 40% in de uitzendbranche. Ook in de land- en tuinbouwbranche verwacht LTO problemen.

Tegelijk zien wij ons met het kabinet geplaatst voor de budgettaire problematiek: ook wij voelen ons gehouden aan de Europese tekortnorm van maximaal 3%, die bijna overschreden zou worden op het moment dat het kabinet deze maatregel niet treft. Bijna, want voor 2004 verwacht het kabinet een tekort van 2,9%. Er zal een alternatieve dekking moeten komen, en die zal dan wat mijn fractie betreft niet uitgerekend aan de onderkant van het loongebouw worden gezocht. Ik kom daarop terug. Ik wil wat het budgettaire effect betreft nog de opmerking toevoegen dat de extra ontslagen die zullen vallen als gevolg van dit wetsvoorstel de budgettaire winst deels teniet zullen doen vanwege de oplopende kosten van de WW. U zult dus erg zeker van uw zaak moeten zijn!

De SPAK was volgens het IBO-rapport ‘Aan de slag’ uit 2000 een matig effectieve maatregel: slechts 8% van de mensen op het loonniveau dat in aanmerking komt voor de SPAK zou zonder de SPAK niet aan het werk zijn geweest. Maar in een guur economisch klimaat als dat van vandaag zou dat cijfer wel eens heel anders kunnen liggen. Ik denk dat de SPAK voor met name kleinere bedrijven die het hoofd momenteel met moeite boven water houden toch net dat kleine beetje extra lucht betekent wat ze nodig hebben. De afdrachtsvermindering op de loonkosten betekent voor hen het verschil tussen het ontslaan van een werknemer of hem tot betere tijden toch in dienst kunnen houden. De regering brengt hier tegenin dat de bijdrage van de SPAK in de totale loonsom op brancheniveau erg meevalt (zie tabel 1 in nnav), maar dat lijkt me een vertekend beeld geven: het gaat niet aan om alle bedrijven in de sector op één hoop te gooien. De beslissingen over ontslag vallen immers niet op brancheniveau, maar op het individuele bedrijfsniveau. Onze vrees voor extra verlies van banen op de korte termijn, juist in een tijd van stijgende werkloosheid, is dus nog bepaald niet weggenomen. Graag een reactie.

Die vrees blijft ook overeind waar het kabinet wijst op zijn alternatieven, zoals het vrij besteedbare reïntegratiebudget behorend bij de Wet Werk en Bijstand. Daarbij gaat het immers niet om het aan het werk houden van werknemers, maar om het aan het werk helpen van werklozen. Hoe belangrijk ook in structurele zin, voor dit moment helpt het reïntegratiebudget niet om mensen aan het werk te houden. Het gaat mij erom nu geen maatregelen te nemen die mensen hun baan kunnen kosten.[2] Mijn fractie waardeert het overigens dat de gemeenten met 12 miljoen in 2004 en 24 miljoen in 2005 worden gecompenseerd voor het verlies van de SPAK waarop zij hadden gerekend bij de regulier gemaakte ID-banen in de WSW-bedrijven. Dat heeft wel de nodige druk vanuit de Kamer gekost, zeg ik erbij.

De diepere laag onder dit wetsvoorstel betreft de verschuiving in het arbeidsmarktbeleid van vraagsturing naar aanbodsturing. Bij diverse gelegenheden heeft mijn fractie vraagtekens geplaatst bij de wijze waarop het kabinet daaraan invulling geeft. De vraag is of het effectief is: mensen die al een baan hebben profiteren mee van de verhoging van de arbeidskorting, en het is maar de vraag of werkgevers plotseling een baan hebben voor mensen die willen gaan werken als gevolg van deze prikkel. De verhoging van de arbeidskorting als alternatief voor de SPAK is een richting waarvoor mijn fractie bovendien alleen dan sympathie kan opbrengen wanneer dezelfde groep laagbetaalden ermee wordt bereikt. Maar bij het recente Belastingplan bleek dit niet het geval te zijn. De armoedeval blijft immers ook met de huidige maatregelen nog onverkort in stand: bij de behandeling van het Belastingplan 2004 bleek een gezin met één kostwinner op het minimuminkomen nog altijd 461 euro in besteedbaar inkomen achteruit te gaan wanneer het vanuit een uitkeringssituatie aan het werk gaat. Het beeld voor een alleenstaande ouder met kinderen is helemaal dramatisch: die gaat er 941 euro op achteruit! Werken loont dus nog steeds niet voor verdieners rond het minimuminkomen. Wij hebben toen met anderen gepleit voor een meer inkomensafhankelijke vormgeving van de arbeidskorting, en om meer accent te leggen op de weinigverdieners. Het kabinet kiest er daarentegen voor om de arbeidsparticipatie te stimuleren van mensen die het toch al relatief goed hebben, namelijk door de verhoging van de combinatiekorting en de introductie van de aanvullende combinatiekorting. Daarmee legt het kabinet de verkeerde accenten. Het kabinet geeft handenvol geld uit aan een maatregel die het voor de tweede verdiener in het huishouden aantrekkelijker maakt om te gaan werken, maar laat de 900.000 huishoudens[3] in dit land die in het geheel geen inkomen uit werk verwerven nog steeds in de armoedeval trappen. De afschaffing van de SPAK zal deze groep helaas groter maken. Graag reactie.

Wij zijn er mede gelet hierop niet van overtuigd dat het kabinet de juiste prioriteiten stelt met betrekking tot het werkgelegenheidsbeleid en het inkomensbeleid. De (versnelde) afschaffing van de SPAK is daarvan in de ogen van mijn fractie een symptoom. Daarom zullen wij tegen dit wetsvoorstel stemmen. Aan het begin heb ik al gezegd dat wij ons ook verantwoordelijk voelen voor de financiële/budgettaire problematiek. Daarom zullen we met een alternatief moeten komen. Er zijn er al verschillende aangedragen, onder andere door het MKB, die een opschorting van de verhoging van de arbeidskorting bepleitte. Voor dat voorstel koesteren wij sympathie, maar liever zagen wij de verhoging van de combinatiekorting opgeschort. Graag een reactie hierop.

---