De heer Rouvoet (ChristenUnie): Voorzitter. Zaterdag bleek dat dit kabinet niet voor niets meedoen hoog in het vaandel heeft staan: alles was erop gericht dat D66 blijft meedoen. Voor D66 zelf bleek het oude gezegde op te gaan dat meedoen belangrijker is dan winnen. Zo kwam er toch nog verrassend snel een akkoord. De belangrijkste reden is niet zozeer dat de drie partijen het zo goed met elkaar hebben. Collega Van Aartsen zei woensdag wel dat de coalitiepartijen door de bijna-crisis hechter aan elkaar zijn gesmeed, maar het is duidelijk dat er niets is gesmeed, er is alleen gelijmd. Dat is echt wat anders. De houdbaarheid van die operatie moet worden afgewacht,  maar wie zich realiseert dat de basis van de lijm bestaat uit de gedeelde vrees voor verkiezingen - in verkiezingstijd spreken wij altijd over een feest en het hoogtepunt van de democratie - zal beseffen dat het er allemaal niet gezelliger op geworden is. De eerste test is aanstaande zaterdag. Het moet de ministerpresident, maar ook de andere kabinetsleden, een weinig comfortabel gevoel geven dat hun lot de facto in handen ligt van de leden van D66.

 

Er vallen sowieso staatsrechtelijke vragen te stellen over de gang van zaken in de afgelopen dagen. Ik verbaasde mij er woensdag al over dat de minister-president niet het initiatief nam om het probleem met zijn ploeg en zijn regeerakkoord op te lossen. Hij volstond met het uitspreken van zijn vertrouwen in de uitkomsten van het overleg van de fracties. Zaterdagavond stuurde hij de afspraken van de fractievoorzitters naar de Kamer, weliswaar gemaakt ''in overleg met het kabinet'', maar toch. Is de minister-president het niet met mij eens dat op zijn minst de indruk wordt gewekt dat het kabinet de uitvoerder is van wat fracties afspreken? Past de gang van zaken volgens hem bij het beleden dualisme? Kan hij aangeven wat zijn rol precies is geweest?

 

Over de bewegingen van collega Dittrich wat betreft de bestuurlijke vernieuwing moe-ten de D66-leden zich zaterdag maar uitspreken. Mij heeft het verbaasd dat hij al op dinsdag in Eerste Kamer de bestuurlijke vernieuwing als profielpunt losliet, vervolgens op woensdag minister De Graaf liet vallen, die wél de missie van het D66-congres van 2003 serieus wilde nemen maar geen perspectief op realisatie van de kroonjuwelen zag, vervolgens na vanuit zijn partij op de vingers te zijn getikt bestuurlijke vernieuwing toch weer op de agenda heeft gezet en zich uiteindelijk tevreden heeft laten stellen met niet eens een half paasei.

 

Op zichzelf snap ik wel dat de heer Dittrich zijn partij na veertig jaar van deze juwelenlast wil bevrijden, maar oud-D66-fractievoorzitter Wolffensperger stelde natuurlijk wel de kernvraag: hoe geloofwaardig zijn wij nog als wij blijven? Vermoedelijk had hij ook gelijk met zijn inschatting dat het D66-congres wel akkoord zal gaan. Wat moet je als je partijleider én je partijvoorzitter hun lot aan voortzetting van kabinetsdeelname verbinden, zeker als de laatste ook nog eens minister kan worden? Tja, het is nog altijd zo dat iedere partij en iedere politicus in laatste instantie zélf over de eigen geloofwaardigheid gaat.

 

Het eindresultaat is een vage afspraak over het opstellen van een brede agenda, plus een kansloze poging om de Grondwet alsnog te wijzigen. Grappige toevoeging is wel weer dat de nieuwe minister rekening moet houden met een ''breed draagvlak in de Staten- Generaal''. Blijf daar maar eens serieus bij kijken. Ik ben benieuwd of de nieuwe minister zich werkelijk met de aanduiding ''voor Bestuurlijke Vernieuwing'' durft te gaan tooien. In kringen van D66 is al cynisch geconstateerd dat dit een thuiswerkplek gaat worden.

 

De coalitie heeft zich kennelijk mijn opmerking van vorige week aangetrokken, dat wie vindt dat de aanstellingswijze van de burgemeesters niet meer van deze tijd is, niet mag volstaan met deconstitutionaliseren, maar een nieuwe procedure in de Grondwet dient te ver-ankeren. Daarvoor ben ik de partijen erkentelijk. Helaas hebben de coalitiepartijen mijn andere waarschuwing in de wind geslagen, namelijk dat je niet moet proberen om via regeer-akkoorden grondwetswijzigingendoor te drukken waarvoor geen breed en beproefd draagvlak bestaat. Nu al is duidelijk dat deze grondwetswijziging dit keer al in de Tweede Kamer zal stranden, iets dat bij de vorige ronde gebeurd had moeten zijn. Hoe collega Dittrich kan stellen dat de afspraken met de coalitiepartners zodanig zijn dat het ''onontkoombaar'' is dat de gekozen burgemeester er nu komt, is mij in elk geval een raadsel.

 

Nogal gênant vind ik het gedetailleerde stappenplan met betrekking tot het aangekon-digde wetsvoorstel rond de gekozen burgemeester. Ik geef een kleine leeswijzer. Waar bij de punten a tot en met f staat ''de regeringsfracties zullen bevorderen dat'', leze men dat het zal worden doorgedrukt, ongeacht wat de andere fracties ervan vinden, althans in eerste lezing. Hoezo breed draagvlak? Hoezo dualisme? Het blijft lastig, leer en leven bij elkaar houden. Wat het kiesstelsel betreft is wél een stap vooruit gezet. De plannen van minister De Graaf, waarvoor werkelijk geen enkele steun bestond, zoals hij zelf vorige week ook had vastgesteld, zijn definitief van de baan. In de ijskast ermee! Daarmee is overigens met name een mega-probleem van de VVD-fractie opgelost, die daarover immers zwaar verdeeld was. Als goed-makertje komt er een voorstel over voorkeurstemmen. We wachten het af.

 

Wat valt er verder over de inhoud van het akkoord te zeggen? In ieder geval dat er geen woord over natuur en milieu in staat. En dat terwijl de heer Dittrich daarover vorige week nog zulke warme woorden had gesproken. Het was een van de echte redenen waarom D66 in het kabinet was gestapt. Dit dan wel weer in afwijking van datgene wat twee jaar geleden aan het congres is gezegd, maar vooruit. Pijnlijk is ook dat niemand de gelegenheid heeft aangegrepen om iets extra's te doen voor de verpleeghuiszorg. Ik had daar vorige week nog wel zo'n constructieve suggestie voor gedaan, namelijk om de vrijgevallen miljoenen die waren gereserveerd voor de gekozen burgemeester na aftrek van de kosten voor de bustocht en de premature folder, hiervoor in te zetten. Het is een pijnlijke conclusie, maar kennelijk zijn de stokpaardjes van bestuurlijke vernieuwing en omroepbeleid belangrijker dan de schrijnende situatie in de ouderenzorg. Er komt wel 1 mld euro voor onderwijs/ innovatie. Daar is niemand tegen, zeg ik minimalistisch, maar juist daardoor kan het natuurlijk niet de compensatie voor het profielverlies van D66 zijn, waarom de heer Dittrich had gevraagd. Ook de heren Van Aartsen en Verhagen hebben vandaag laten blijken dat zij daar erg voor waren, en dat het in ieder geval moest gebeuren. Ik betwijfel zeer of de heer De Graaf zou zijn aangebleven als hij geweten had dat de balans waarover de heer Dittrich sprak, op deze wijze zou worden hersteld. Maar dat geldt eigenlijk weer voor het hele akkoord.

 

En dan de publieke omroep. Staatssecretaris Van der Laan krijgt en neemt alle ruimte: eindelijk een doorbraak in het vastgelopen debat, het wordt een ''D66-bestel'' - dat is op zich al een reden om je hart vast te houden - de omroepverenigingen hebben straks niets meer te zeggen over het bestuur van de publieke omroepen en ''Hilversum'' houdt zijn hart vast wat mevrouw Van der Laan wel en wat ze geen cultuur vindt. Kopspijkers mag blijven ± ik ben benieuwd wat de ministers Donner en Balkenende daarvan vinden, Lingo is een twijfelgeval, zo begrijp ik. Wie is hier nu regentesk?! Miljoenen leden van omroepverenigingen moeten wijken voor een afspraak tussen zes heren. Is dit nu ''de politiek dichter bij de burgers brengen''? Ik wens collega Atsma veel succes om dit in het debat uit te leggen, na zijn geharnaste verzet van de afgelopen jaren.

 

Ik begrijp uit de afspraken dat CDA en VVD bij deze onverwachte midterm-review zelf geen nieuwe punten hebben ingebracht, behalve het onderwijs. Daar kan ik op zichzelf nog wel iets bij voorstellen. Maar ik vind het werkelijk onbegrijpelijk dat kennelijk noch de heer Verhagen, noch de minister-president de gelegenheid hebben aangegrepen om richting D66, en in mindere mate richting de VVD, te markeren dat zij wat betreft de rol van religie in het publieke leven, de grondrechten, de vrijheid van onderwijs en van godsdienst, al een poosje met vuur spelen. Als ik even terugdenk aan de commotie rond een thema als de smalende godslastering, dan vrees ik dat hiermee mogelijk onbewust en hopelijk onbedoeld het signaal is afgegeven dat men aan de provocaties van de liberale coalitiegenoten niet zo zwaar tilt. Een gemiste kans!