Dit interview is verschenen in het Nederlands Dagblad

door onze redacteur Marc Janssens

HEERENVEEN - Onthouding en trouw blijken veel effectiever te zijn in de strijd tegen aids dan het verstrekken van condooms, aldus ChristenUnie-Kamerlid Tineke Huizinga. Ze is net terug van een reis naar Afrika en besefte daar nog eens wat Afrikanen vooral nodig hebben.

,,Bijna alle Afrikanen die ik sprak, zeggen een gevoel van eigenwaarde te willen hebben. Kleine projecten die weinig geld kosten, kunnen daarbij helpen. Als het Westen maar bereid is naar de Afrikanen zelf te luisteren.''

Twaalf dagen is ChristenUnie-Kamerlid met de stichting Apollos in Afrika geweest. Deze stichting richt zich op het toerusten van kerkelijk leiders, zodat de kerk actief kan zijn in de samenleving. Het was een eerste kennismaking van Huizinga met het continent, waar ze de landen Oeganda, Mozambique, Kenia en Zuid-Afrika bezocht. Een kennismaking die veel indruk heeft gemaakt, zegt de woordvoerder ontwikkelingssamenwerking van de ChristenUnie in de Tweede Kamer.

Een van de grootste problemen waarmee het continent te kampen heeft, is aids. In het Westen leeft vaak de gedachte dat een tekort aan condooms als gevolg van religieuze bezwaren de strijd tegen aids sterk belemmert. Maar die gedachte berust niet op de werkelijkheid, heeft Huizinga ondervonden. ,,Het blijkt dat landen waar men gericht is op onthouding en trouw veel effectiever zijn in de strijd tegen aids dan landen die vooral inzetten op het gebruik van condooms. In Oeganda, dat inzet op trouw en seksuele onthouding, is het percentage aids- en HIV-besmetten gedaald van 22 tot zes procent, terwijl in Zuid-Afrika, waar gehamerd wordt op het gebruik van condooms, besmetting juist toeneemt.''

Het zogeheten ABC-programma (Abstinence, Be faithful en Condoms) werkt dus alleen als daadwerkelijk wordt begonnen met seksuele onthouding en trouw, aldus Huizinga. ,,Kerkelijke leiders hebben me dat herhaaldelijk verklaard. Op zich bestaat er geen weerstand tegen condooms als iemand daadwerkelijk besmet is, hoewel ik ook merkte dat sommigen wat lacherig over het gebruik van condooms deden. Maar het belangrijkste is dat deze kerkleiders zeggen dat een boodschap van onthouding en trouw in combinatie met het aanbieden van condooms niet werkt. 'Hoe kunnen wij zeggen dat je trouw moet zijn, als we tegelijk ook laten merken dat wanneer je dat niet bent, je een condoom moet gebruiken?', zo vragen ze zich af. En de cijfers wijzen het uit: in een land als Zuid-Afrika dat inzet op condoomgebruik, komen alleen maar geïnfecteerde mensen bij.''

Het is een les die het Westen zich ter harte moet nemen, vindt de politica van de ChristenUnie. Vooropgestelde ideeën over condoomverstrekking kunnen beter getoetst worden aan de cijfers en verhalen van de Afrikanen zelf. ,,Ik sprak iemand die zei: 'Hoe zou ik niet weten dat ik me moet onthouden? Mijn broer en mijn neef zijn aan aids overleden. En dan zou ik denken dat ik niet trouw moet zijn?'. Uit het verhaal van deze man bleek hoe groot de aversie is tegen een te vergaande bemoeienis van het Westen in Afrika. De man liet duidelijk zien beledigd te zijn door de westerse verhalen over de weigering van Afrikanen om een condoom te gebruiken.''

Tegelijk is er nog veel nodig om de strijd tegen aids in Afrika te winnen, meent Huizinga. ,,Het is van groot belang dat Afrikanen inzien dat aids een echte ziekte is. Wij kunnen ons dat niet voorstellen, maar velen denken dat het een mythe is, verzonnen door het Westen. Ook denken veel Afrikanen dat het westen aids verspreidt via de condooms die worden verstrekt. Mensen moeten echt leren inzien dat aids het gevolg is van wisselende seksuele contacten. Armoede en gebrek aan hygiëne dragen er misschien aan bij, maar de echte oorzaak is die seksuele leefwijze. Daarom is de aanpak in Oeganda ook zo succesvol, omdat het de problemen bij de wortel aanpakt. Terwijl in Zuid-Afrika met condooms geschermd wordt, maar aids nog steeds in de taboesfeer ligt. Daarom waren velen ook zo blij toen Nelson Mandela openlijk ervoor uitkwam dat zijn zoon aan aids is overleden.''

Eigenwaarde

De nadruk op trouw en onthouding is geen beleid dat enkel door christelijke leiders en politici wordt gepropageerd, aldus Huizinga. ,,Oeganda bestaat niet uit louter christenen en kent geen christelijke overheid. En toch zit het land op die lijn. Die lijn wordt dus door veel meer mensen ondersteund dan alleen door de kerkelijke leiders die ik sprak.'' Juist omdat het geen exclusief christelijk beleid is, stoort Huizinga zich aan de opstelling van westerse politici die de Rooms-Katholieke Kerk en de Amerikaanse president Bush verwijten geen steun te willen geven aan projecten, die op het verstrekken van condooms zijn gericht. ,,Voor ons staat voorop dat een beleid effectief moet zijn. Dat dit aansluit bij de christelijke levensovertuiging is alleen maar logisch, omdat wij geloven dat wat God zegt, ook goed voor ons is. Het is daarom tendentieus om te zeggen dat christenen enkel om religieuze redenen niet tot het verstrekken van condooms overgaan. Alsof onze religieuze overtuiging een effectief beleid in de weg zou staan.'' Huizinga is dan ook niet per definitie tegen het verstrekken van condooms om aids te bestrijden. ,,Het kan in bepaalde situaties op de korte termijn misschien effectief zijn. Maar voor de lange termijn is het nooit een oplossing. Dan gaat het toch om trouw en om onthouding.''

De aids-problematiek in Afrika bewijst dat het westen nog veel meer naar de Afrikanen zelf moet luisteren als het gaat om ontwikkelingssamenwerking, stelt Huizinga. Dat geldt ook voor andere terreinen. ,,Op mijn vraag waaraan het meest behoefte is in Afrika, kreeg ik steeds te horen: eigenwaarde. Iemand zei me dat Afrikanen als er weer een zak met geld aankomt, wel steeds netjes 'dank u wel' zeggen, maar dat ze er eigenlijk een bloedhekel aan hebben. Ze willen weer trots zijn op zichzelf en benadrukken daarom dat er bij ontwikkelingssamenwerking sprake moet zijn van wederkerigheid.''

Veerkracht

Lokale kerken en maatschappelijke organisaties kunnen daarbij een belangrijke rol spelen, is de ervaring van Huiznga in de korte tijd dat ze in Afrika was. ,,Daarvan heb ik twee voorbeelden, die veel indruk op mij hebben gemaakt. Ik was in een sloppenwijk van Nairobi, de hoofdstad van Kenia, waar echt gebrek aan alles is. Er is geen riolering, geen elektriciteit en de wijk bevindt zich op de laagste plek, zodat al het vuil ernaar toestroomt. In die sloppenwijk is een beweging op gang gekomen van mensen, die al het vuil ophalen en zijn gaan scheiden. Van het groene afval dat ze overhouden maken ze compost en even buiten Nairobi gebruiken ze dat om gewassen te verbouwen. Daar verdienen ze geld mee en van dat geld hebben ze in de sloppenwijk een gebouw neergezet, waar mensen tegen een geringe vergoeding zich kunnen wassen en douchen. En dat geld gebruiken ze weer om het leven in de sloppenwijk te verbeteren. Het is een project dat nauwelijks geld van buiten kost, maar zo veel moois oplevert. Mensen verdienen er hun eigen geld en krijgen weer een gevoel van eigenwaarde en trots in de goede zin van het woord. Ik ontmoette ook een vrouw die me vol trots haar kleine woning liet zien. Er stond niet veel maar het was er gezellig met een foto aan de muur. Het heeft diepe, diepe indruk op me gemaakt, omdat het blijk geeft van hoop, veerkracht en eigen initiatief om er iets van te maken.''

Het tweede voorbeeld is een verhaal dat Huizinga gehoord heeft en ,,helaas'' niet zelf heeft meegemaakt. ,,Het heeft te maken met de nadruk van kerken op seksuele onthouding voor het huwelijk. In Afrika wonen veel paren samen omdat ze geen geld hebben voor een dure traditionele Afrikaanse bruiloft. Omdat een kerk het belangrijk vond dat deze mensen elkaar toch trouw beloofden, heeft zij een bruiloft georganiseerd voor 46 paren, die samenwoonden en geen geld hadden om te trouwen. Voor elk paar is een bruiloftstaart gekocht, een bruiloftsjurk en een bruiloftspak. En het mooie is dat de kerk ook limousines heeft geregeld, voor elk paar één: 46 limousines. Ik vond het een prachtig verhaal. Niet omdat het zo belangrijk is om in een limousine te rijden. Maar omdat de kerk zei: jullie zijn het waard om in te investeren. Jullie zijn het waard om een mooi feest voor te organiseren wanneer jullie elkaar trouw beloven. En dat is precies waaraan in Afrika zo ontzettend veel behoefte is: het gevoel dat ieder mens afzonderlijk zo ontzettend veel waard is.''