Datum:            7 maart 2012

De heer Slob (ChristenUnie):

Mevrouw de voorzitter, u noemde zelf de behandeling van dit initiatief een evergreen. Toen dacht ik: daar hebt u eigenlijk gelijk in; wij hebben hier vaker gestaan. Het bijzondere is dat er een Evergreen Top 1000 is, waarin vorig jaar bovenaan Het Dorp stond van Wim Sonneveld. En laat hij dat lied nou in 1966 geschreven hebben. Althans, het lied is in 1966 geschreven. Het is dus weer helemaal rond.

Ik uit mijn lof voor collega's die in beweging komen en met initiatieven komen. Al kun je de inhoud niet altijd meemaken, dat is altijd heel goed om te doen. Dus complimenten daarvoor. D66 is al vanaf haar oprichting een partij waaraan "partij van de redelijkheid", "partij van de nuance", "een redelijk alternatief" en dat soort termen gekoppeld zijn. Ik herinner mij zelfs nog uit mijn eigen jeugd -- ik moet ver terug -- een warme zomerdag in verkiezingstijd waarop D66 in een winkelcentrum bier stond uit te delen aan kiezers om stemmen binnen te halen en zich als het redelijke alternatief afficheerde. Dat kun je je in deze tijd niet meer voorstellen, maar toen gebeurde dat. Zo kennen wij die partij dus een beetje. Dat biertje heb ik toen afgeslagen, want ik was nog geen achttien.

Maar waar is de redelijkheid gebleven bij dit voorstel? En waar is het liberale gehalte van D66 gebleven aangezien de kern van dit voorstel is om iets wat al kan, mogelijkheden die er al zijn, voortaan redelijk gedetailleerd verplichtend, met een "moet", op te leggen en vast te leggen? Daarin herken ik niet D66 die ik vanaf mijn jeugd ken. Het getuigt ook van een wat ongekend optimisme en een stukje maakbaarheidsdenken. Maar is dat wel de werkelijkheid waarin wij met elkaar leven? En maakt het de werkelijkheid waar wij te zijner tijd mee te maken krijgen als er weer formaties komen -- wie weet, gebeurt dat al heel snel, misschien duurt het wat langer; wie zal het zeggen -- ook beter? Daar heeft mijn fractie grote vragen bij. Zij is bevreesd dat dit de Kamer behoorlijk gaat vastleggen. Wij gaan nu immers iets opschrijven, nog redelijk gedetailleerd ook, dat op papier heel mooi lijkt -- transparantie en al dat soort mooie onderbouwingen erbij, waar je op zich ook helemaal niets aan af kunt doen -- maar als dit werkelijkheid wordt, liggen wij misschien helemaal vast met elkaar en zal dat de problemen misschien veel groter maken. En we zijn er juist om problemen kleiner te maken.

Dat staat nog los van het feit dat wij zelf sterk hechten aan de positie van Hare Majesteit de Koningin, ook in deze processen. Ik hoorde de heer Schouw vandaag op de radio zeggen dat dit te maken heeft met een hang naar nostalgie of traditie. Wij hechten hier echter ook aan op basis van de wijze waarop onze vorstin de afgelopen jaren invulling heeft gegeven aan deze taak. Wat waren wij van tijd tot tijd ontzettend blij dat zij er was en dat zij die rol gewoon gepakt heeft! Dat zou dus straks tot het verleden behoren.

Het uiteindelijke doel van de indieners van dit wijzigingsvoorstel is dat dit een voorspoedig en transparant formatieproces zal dienen. Hier eindigen ze hun memorie van toelichting mee, in een klinkende volzin. Wij hebben hier zeer grote twijfels bij. Ik gebruik het woord "bevreesd" niet zo heel vaak, maar we zijn bevreesd dat het doel eerder verder weg zal zijn dan dichterbij zal komen. Daarom is het zeer de vraag of wij dit pad verder moeten bewandelen. Mijn fractie is daar, eerlijk gezegd, niet voor. We laten ons graag nog overtuigen in de termijn van de indieners, maar de kans dat ze ons echt zullen overtuigen, acht ik op voorhand niet zo heel groot. Ik ben echter oprecht benieuwd naar hun onderbouwing. Denken ze echt dat het formatieproces met dit voorstel beter, transparanter en voorspoediger zal verlopen? We horen graag hun onderbouwing hiervoor.

Ik wil hier overigens niet mee zeggen dat het tot nu toe altijd goed is gegaan. Het laatste formatieproces was inderdaad uitermate ingewikkeld. Het is een interessant casus om te bedenken wat er in zo'n eerste week moet gebeuren en welk besluit de Kamer dan moet nemen. Dit heeft laten zien dat er van tijd tot tijd dingen gebeuren die we niet moeten willen. Het is echter een illusie om te denken dat je dit met een regel in het Reglement van Orde allemaal voorkomt. Uiteindelijk staat en valt het ook bij de verantwoordelijkheid die politici zullen moeten nemen. Zij moeten zich bewust zijn van hun staatsrechtelijke positie. Soms zijn ze dat niet. De laatste formatie, met de drie mannen van ferme wil die een soort coup pleegden en ervandoor gingen om zich daarna weer te melden, is hiervan een illustratie. Dat moet je op die manier niet willen. Nogmaals, het is een illusie om te denken dat je met een wijziging in het Reglement van Orde al deze situaties zult voorkomen. Het vraagt dus een attitude van de bestuurders die er nu zitten en die er straks zullen zitten. Laat alsjeblieft wat ruimte om op dat moment naar de situatie te kunnen oordelen. Je loopt namelijk zelfs het risico dat vooral in zo'n eerste week de achterkamertjes misschien nog wel meer bevolkt zullen zijn dan ooit.

Wij hechten ook aan transparantie. Wij juichen debatten in de Kamer dus toe. Wij hebben er vaak steun aan gegeven, bijvoorbeeld als er een verslag lag van een informateur. Dan kan er publiek verantwoording worden afgelegd. Ik vond het ook een ergernis dat we hier een debat hadden waarbij drie mannen gewoon in hun bankjes bleven zitten. Ik herinner me nog dat een van hen nog eventjes uit de bankjes kwam toen ik zelf een kleine verspreking maakte. Als je echter dat soort zaken moet toepassen om hen uit de bankjes te krijgen, zijn we diep weggezonken. Het is dus belangrijk dat we die debatten wel voeren, maar laten we het niet zo stevig vastleggen zoals nu wordt voorgesteld.

Transparantie zal ook op andere manieren moeten blijken. Er is in het afgelopen jaar al veel gebeurd. Alle adviezen aan Hare Majesteit de Koningin zijn zelfs sinds 1971 al openbaar. We kunnen dat proces dus volgen. Ik vind wel, zeg ik tegen de indieners, dat het gelijk oversteken is. Als ze dit zo ontzettend belangrijk vinden, waarom hebben wij in de Kamer dan nooit antwoord gekregen op de vraag welke concessies D66 heeft voorgesteld bij de onderhandelingen over Paars-plus? Daar ben ik ook wel geïnteresseerd in. Die onderhandelingen hebben in achterkamertjes plaatsgevonden. Als we transparantie zo belangrijk vinden, kunnen we deze zaken ook gewoon op straat leggen. De vertegenwoordiger van de PVV-fractie is inmiddels weg, maar je kunt je ook afvragen waarom er op dit moment geen webcam hangt in de vergaderzaal in het Catshuis, waar ook de heer Wilders is aangeschoven. Als we het over transparantie hebben, zijn er namelijk nog veel meer dingen te bedenken. Tegen de partijen die hier zo'n grote waarde aan hechten en dit ook zo groot maken, zeg ik: kom op, gelijk oversteken en laat dit ook op andere manieren zien.

Wij hebben grote aarzelingen bij dit voorstel. Wij zien eigenlijk weinig ruimte om het te steunen, maar zijn uiteraard wel benieuwd naar de onderbouwing die te zijner tijd zal worden gegeven.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.